họ đều tựu chung ở âm mưu chống lại công chúng hoặc một thủ đoạn tăng
giá mới.” Ông cũng không cho rằng tư lợi luôn là đức tính tốt. Ông coi tư
lợi như một phần bản năng con người (cùng với lòng cảm thông và nhiều
cảm xúc thiên xã hội khác), do đó không phải khi nào nó cũng xấu. Ông
cũng không bao giờ đả kích những kẻ quá tham lam và hám lợi vì “chúng ta
không đủ chứng cứ để nghi ngờ khiếm khuyết của những người ích kỷ,’’ và
cảnh báo “dù ở thời đại nào, dường như châm ngôn của các vị chúa tể loài
người luôn là chỉ nghĩ đến mình, không nghĩ cho người khác.”
Trong chúng ta, cái tốt và cái xấu luôn tồn tại đan xen, dựa vào nhau và
biểu lộ ra bên ngoài tùy thuộc hoàn cảnh xã hội. Môi trường trao đổi tự do
hai bên cùng có lợi sẽ thúc đẩy hợp tác, dù mỗi bên bị chi phối bởi tính
cạnh tranh. Miễn là sự trao đổi diễn ra trung thực, tự nguyện, cả người mua
lẫn người bán đều thắng khi thống nhất các điều khoản thương mại có lợi
ích tương hỗ. Vì lòng ích kỷ, người mua tưởng mình mua được món hời so
với số tiền bỏ ra; vì tính tham lam, người bán nghĩ mình thu về nhiều tiền
hơn so với số hàng đem đi trao đổi. Smith đã lý giải điều này bằng một
đoạn rất quan trọng trong Sự giàu có của các quốc gia: “Chủ hàng thịt, hàng
rượu, hàng bánh không cho chúng ta bữa tối vì hảo tâm mà vì muốn thu lợi.
Họ chú ý tới chúng ta vì lòng vị kỷ chứ không phải vị tha. Không thể đem
sự cần kíp của bản thân ra nói chuyện với họ, vì những người này chỉ quan
tâm đến lợi ích của họ mà thôi.”
Bằng cách để con người theo đuổi lợi ích cá nhân như một xu hướng tự
nhiên, cả quốc gia sẽ trở nên phồn thịnh như thể được dẫn dắt bằng một sức
mạnh kỳ diệu. Trong Sự giàu có của các quốc gia, hình ảnh ẩn dụ nổi tiếng
nhất trong lịch sử tư tưởng kinh tế Châu Âu được sử dụng lần đầu tiên và
duy nhất:
Mỗi người đều cố gắng sử dụng đồng vốn anh ta quản lý sao cho hiệu quả
nhất… Thực chất anh ta không có ý định đóng góp vào lợi ích xã hội và
cũng không biết mình đóng góp bao nhiêu mà chỉ lo cho sự an toàn của bản
