thụ những giá trị và lối sống Phương Tây. Trong khi đó, cư dân ở các nước
này thường duy trì mối liên hệ liên tục với văn hóa bản địa của mình. Song
giờ đây, mọi thứ đã thay đổi. Ở nhiều nước phi Phương Tây, trong giới elit
đang diễn ra quá trình mạnh mẽ phi Phương Tây hóa và quay trở về với cội
nguồn văn hóa riêng của mình. Trong khi đó những tập quán lối sống và
văn hóa Phương Tây, thường là của Mỹ, lại được phổ biến trong các tầng
lớp quần chúng đông đảo.
Thứ năm, các đặc tính và khác biệt văn hoá ít thay đổi hơn so với các
đặc tính và khác biệt về kinh tế và chính trị và do vậy việc giải quyết và
đưa chúng tới thỏa hiệp cũng phức tạp hơn. Ở Liên Xô trước đây, những
người cộng sản có thể trở thành người giàu, nhưng người Nga dù có muốn
bao nhiêu cũng không thể trở thành người Estonia, và người Azerbaizan
không thể trở thành người Armenia. Trong những cuộc xung dột về giai cấp
và hệ tư tưởng, câu hỏi mấu chốt là «Anh theo phe phái nào?“ và người ta
có thể lựa chọn đứng về phe nào, và thay đổi lập trường đã chọn. Trong
đụng độ giữa các nền văn minh, câu hỏi đặt ra theo cách khác: „Anh là ai?“
Ðấy là điều đã định và không ai có thể thay đổi. Như chúng ta đã biết qua
kinh nghiệm Bosnia, Kavkaz, Suđan, nếu trả lời sai câu hỏi này, anh có thể
lập tức nhận một viên đạn vào đầu. Tôn giáo chia rẽ con người còn khắt
khe hơn cả tính quy thuộc sắc tộc. Một người có thể lai nửa Pháp, nửa Ảrập
và thậm chí có thể là công dân của cả hai nước này, nhưng sẽ phức tạp hơn
nhiều nếu một nửa là tín đồ Thiên chúa giáo, một nửa là tín đồ Hồi giáo.
Cuối cùng, chủ nghĩa khu vực kinh tế đang tăng lên. Tỷ lệ chu chuyển
thương mại bên trong khu vực trong thời kỳ năm 198089 ở Châu Âu tăng
từ 51 lên 59%, ở Ðông Á từ 33 lên 37% và ở Bắc Mỹ từ 32 lên 36%. Nhìn
chung, vai trò của các mối liên hệ kinh tế khu vực sẽ được tăng cường. Một
mặt, chủ nghĩa khu vực kinh tế thành công sẽ củng cố ý thức quy thuộc về
một nền văn minh. Mặt khác chủ nghĩa kinh tế khu vực chỉ có thể thành
công khi nó bắt rễ sâu vào tính chung của nền văn minh. Cộng đồng Châu
Âu dựa vào các cơ sở chung của văn hóa Châu Âu và Kito giáo Phương
Tây. Thành công của Khu vực Mậu dịch Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) phụ
thuộc vào sự nhích dần liên tục giữa các nền văn hoá Mỹ, Canada và
