Thoát Hoan chui ống đồng, Ô Mã Nhi bị bắt sống còn hạm đội quân
Nguyên tan hoang trên sông Bạch Đằng. Nhưng cũng là triều đại đó, vào
năm 1371, tức là gần một thế kỷ sau chiến công hiển hách trước Nguyên
Mông, vua Chăm là Chế Bồng Nga, vị vua anh hùng nhất lịch sử Chăm Pa,
sau những trận giao tranh thắng lợi, đã nhận thấy quân đội nhà Trần quá
suy yếu, liền đưa quân vượt biển, đánh vào tận Thăng Long - Hà Nội. Cả
vua lẫn quan nhà Trần thua tan tác, dắt díu nhau bỏ thành mà chạy. “Hào
khí Đông A” ngày nào chỉ còn là gió thoảng, bụi mờ.
Thời điểm đó, điều hành đất nước là vua Trần Nghệ Tông. Ông là người
có công lấy lại ngôi vương nhà Trần từ tay Dương Nhật Lễ, nhưng ông lại
mê muội tin dùng một vị đại thần đầy dã tâm và nhiều tham vọng: Hồ Quý
Ly. Dưới thời Trần Nghệ Tông, Hồ Quý Ly được trọng dụng tới mức mà
theo Đại Việt sử ký toàn thư chép lại thì dù việc chuyển quyền và cắt đặt
vây cánh đã rõ mà vẫn trao cho Hồ Quý Ly một thanh gươm và một lá cờ
đề: “Văn võ toàn tài, quân thần đồng đức”. Nếu lịch sử là bài học của tiền
nhân thì Trần Nghệ Tông chính là bài học về cách nhìn người. Ông trọng
dụng Nguyễn Nhiên, một người không học thức, chỉ vì có công can gián
ông trong lúc chính biến mà thăng lên chức hành khiển (chức vụ Nguyễn
Trãi về sau từng nắm) dù Nguyễn Nhiên không biết chữ. Ông tin tưởng Hồ
Quý Ly đến mù quáng mà sẵn sàng giết cả vua Trần Phế Đế và nhiều người
cùng họ chống đối Hồ Quý Ly, dù cho lúc đó ông vẫn còn thực quyền trong
tay. Việc Hồ Quý Ly phế truất nhà Trần vào năm 1400 đương nhiên là vì
tham vọng của Hồ Quý Ly muốn lên ngôi cửu đỉnh, nhưng chính Trần
Nghệ Tông đã đặt vào tay Hồ Quý Ly thanh gươm “thay triều đổi đại” ấy .
Tháng 3 năm 1400, Hồ Quý Ly lên ngôi, đặt niên hiệu là Thánh Nguyên,
đổi quốc hiệu là Đại Ngu (hàm ý tự xưng mình là dòng dõi vua Thuấn
trong huyền sử Trung Quốc). Chưa được 1 năm, theo cách nhà Trần, ông
nhường ngôi cho con thứ là Hồ Hán Thương, làm thái Thượng hoàng
nhưng vẫn tự mình quyết đoán mọi công việc. Giang sơn từ nay thuộc về
nhà Hồ. Nhưng lòng dân thì không ở họ Hồ. Một người tên là Trần Thiêm
Bình, gia nô của tôn thất nhà Trần là Trần Tông có tên thật là Nguyễn
