thật không may là có không ít người đang hiểu nhầm và sử dụng
sai mục đích những thuật ngữ này.
Sự củng cố – cả tích cực lẫn tiêu cực – ngụ ý về những kết quả làm
gia tăng khả năng tái diễn một hành vi trong tương lai. Những
hình thái thường gặp của củng cố tích cực bao gồm khen ngợi,
đặc quyền, tiền bạc và các phần thưởng khác. Củng cố tiêu cực lại
là loại bỏ những tác nhân chống đối. Ví dụ, khi em bé khóc, nếu
người mẹ bế em bé lên và em bé nín khóc, thì người mẹ sẽ được
củng cố tiêu cực và trong tương lai sẽ có khuynh hướng muốn
bồng em bé lên mỗi khi bé khóc. Mặc dù chúng ta có thể sử dụng
củng cố tiêu cực như một chiến lược khích lệ ở nơi làm việc,
nhưng điều đó ít khi xảy ra.
Trừng phạt là những kết quả mang tính bất lợi và làm giảm khả
năng tái diễn hành vi đó trong tương lai. Những hình thức trừng
phạt thông thường bao gồm phớt lờ, ra hình phạt, phạt tiền và
tước đặc quyền. Ở nơi làm việc, đình chỉ công việc của một nhân
viên và không trả lương là một ví dụ về cách sử dụng biện pháp
trừng phạt để thay đổi hành vi của anh ta.
Điều quan trọng để một kết quả được xem là củng cố hay trừng
phạt là nó phải ảnh hưởng đến khả năng tái diễn hành vi. Nếu kết
quả không làm tăng hay giảm khả năng tái diễn hành vi, thì nó
không đáp ứng được tiêu chí củng cố hay trừng phạt.
Sự phân biệt này rất quan trọng vì nó giả định rằng một kết quả là
củng cố hay trừng phạt sẽ tùy thuộc vào mỗi cá nhân và có thể
khác nhau tùy theo tình huống, cũng như nguồn gốc tạo ra kết
quả (chẳng hạn như tùy người tạo nên kết quả đó). Ví dụ, nếu sếp
than phiền việc bạn thường xuyên đi làm trễ và sau đó bạn không
tái phạm nữa, thì việc sếp mắng bạn có tác dụng như một kiểu
trừng phạt vì nó tác động đến hành vi của bạn. Trái lại, nếu vợ
bạn than phiền bạn cũng vì lý do đi làm về trễ, nhưng hành vi của
bạn không thay đổi thì việc cô ấy mắng bạn như vậy không phải
là trừng phạt – mà chỉ là sự cằn nhằn.
Tôi sẽ rất sai lầm và vô trách nhiệm nếu nói rằng những nguyên
tắc huấn luyện bằng cách thưởng phạt không hề hiệu quả. Hàng
nghìn nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh sức mạnh của
18
