ra hành vi cho đến khi trao thưởng là một yếu tố quan trọng khác.
Sự củng cố sẽ mạnh mẽ nhất khi nó xảy ra ngay sau hành vi như
mong muốn. Ví dụ, hãy tưởng tượng bạn bảo con lừa rằng nó đã
làm việc rất tốt, nhưng nó sẽ phải chờ vài tháng rồi mới được
nhận củ cà rốt. Thực tế, thường có một thời gian trễ đáng kể giữa
hành vi và sự củng cố. Mọi người làm việc chăm chỉ hơn để mong
được nhận những phần thưởng có thể trao sớm hơn thay vì trễ
hơn. Thông thường, những phần thưởng cuối năm và các chương
trình nhân viên giỏi nhất trong tháng không giúp ích nhiều trong
việc thúc đẩy hành vi mong muốn.
Gần như tất cả các chương trình khen thưởng và công nhận đều
tuân theo những lịch trình củng cố yếu nhất và dễ bị dập tắt nhất
(dập tắt có nghĩa là hành vi mong muốn sẽ dừng lại một khi
không còn phần thưởng nữa). Với những lịch trình củng cố mạnh
mẽ, hành vi sẽ tiếp tục ngay cả khi không còn yếu tố củng cố
trong một thời gian dài. Hãy xem xét sự khác biệt giữa lịch trình
củng cố của một máy bán sô-đa và một máy đánh bạc. Khi bạn bỏ
một đô-la vào máy bán sô-đa, bạn sẽ nhận được một chai sô-đa.
Bây giờ, giả sử bạn đặt một đô-la vào máy bán nước sô-đa và
không nhận được gì cả. Bạn sẽ tiếp tục đặt bao nhiêu đô-la nữa
vào đó trước khi ngừng lại? Hãy chú ý đến sự thiếu củng cố (nhận
được chai sô-đa) sẽ nhanh chóng dập tắt hành vi bỏ tiền vào máy
của bạn như thế nào. Trái lại, người ta sẽ bỏ hết đồng này đến
đồng khác vào một cái máy đánh bạc ngay cả khi không được đền
đáp. Nói đúng ra, máy đánh bạc hoạt động trên một nguyên tắc
gọi là lịch trình củng cố tỷ lệ biến thiên – bạn không biết khả năng
giành chiến thắng của mình là bao nhiêu và nếu thắng thì sẽ
thắng được bao nhiêu cả. Lịch trình này giúp mọi người luôn
được khích lệ. Trái lại, máy bán sô-đa và gần như tất cả các
chương trình khen thưởng đều dựa trên một lịch trình cố định,
vốn được xem là ít có khả năng khích lệ hơn nhiều.
Bạn có thể đang nghĩ: “Tại sao mình phải tốn thời gian đọc về
máy bán sô-đa và máy đánh bạc nhỉ?!” À, nếu bạn muốn sử dụng
các chương trình phần thưởng và công nhận, thì sự hiểu biết về
lịch trình củng cố sẽ giúp bạn làm nên sự khác biệt. Sau đây là
một ví dụ. Fred vừa được thăng chức lên làm quản lý tại công ty
41
