Để có thể đánh giá đúng về tư cách của đám đông ta phải chú ý đến
sự kiện sau: trong đám đông các cơ chế ngăn chặn của từng người biến mất
trong khi tất cả những bản năng dữ tợn, tàn bạo, phá hoại, vết tích của thời
tiền sử vẫn mơ màng trong người ta bỗng bừng tỉnh và đòi được tự do thoả
mãn dục vọng của mình. Nhưng dưới ảnh hưởng của ám thị đám đông cũng
có thể có những hành vi cao thượng: vị tha, tận tụy với lí tưởng, bất vụ lợi.
Lợi lộc gần như là cái lò xo duy nhất thúc đẩy cá nhân thì đối với đám đông
ít khi nó là động cơ số một. Người ta có thể nói về tác động giáo hóa của
đám đông đối với cá nhân (trang 192). Trong khi trí tuệ của đám đông bao
giờ cũng thấp hơn trí tuệ của một cá nhân thì về phương diện đạo đức nó có
thể: hoặc là cao hơn rất nhiều hoặc là thua xa một cá nhân riêng lẻ.
Một số nét đặc trưng khác được Le Bon mô tả cũng cho thấy sự
đúng đắn của việc đồng nhất tâm hồn đám đông với tâm hồn của người tiền
sử. Trong đám đông có thể có những ý tưởng hoàn toàn trái ngược nhau
cùng tồn tại mà không hề tạo ra xung đột vì mâu thuẫn. Phân tâm học đã
chứng minh có những trường hợp như thế trong vô thức của một số người,
của trẻ em và của người suy nhược thần kinh. Thí dụ ở trẻ em có thể tồn tại
trong một thời gian dài những tình cảm trái ngược nhau đối với người thân
cận nhất mà không hề gây bất kì trở ngại nào. Nếu cuối cùng mà có xảy ra
xung đột giữa các khía cạnh tình cảm trái ngược nhau đó thì xung đột sẽ
được giải quyết bằng cách đổi đối tượng, đứa trẻ sẽ chuyển một trong hai
tình cảm mâu thuẫn đó sang một người khác. Nghiên cứu lịch sử phát triển
bệnh thần kinh ở người lớn, thường khi ta cũng thấy rằng một tình cảm bị
đè nén có thể tồn tại rất lâu trong những tưởng tượng vô thức và ngay cả
hữu thức, mà nội dung của nó dĩ nhiên là ngược với xu hứơng chủ đạo,
nhưng dù có mâu thuẫn như vậy vẫn không xuất hiện cái “Tôi” phản kháng,
chống lại cái mà nó bác bỏ. Trí tưởng tượng được dung thứ trong một thời
gian dài cho đến khi, do sự tăng cao quá mức của tình trạng kích động một
cách bất thình lình mà xảy ra xung đột với cái “Tôi”, với tất cả những hậu
quả kèm theo. Khi đứa trẻ phát triển thành người lớn cá tính của nó trở nên
ngày càng thống nhất, thành sự hợp nhất các dục vọng và ước nguyện, đã
