chứng minh rằng nhờ ảnh hưởng đó mà nó đã trở thành một nhân tố của
nền văn minh.
Bấy giờ người cha của bầy chưa phải là nhân vật bất tử, mãi sau này
mới có sự thần thánh hoá như thế. Khi hắn chết thì phải có người thay, chắc
là đứa con út của hắn, một kẻ cho đến lúc ấy chỉ là thành viên của đám
đông như những người khác, sẽ thay thế hắn. Như vậy là phải có khả năng
biến tâm lí đám đông thành tâm lí cá nhân, phải có những điều kiện thực
hiện sự biến đổi ấy cũng như bày ong có khả năng, trong trường hợp cần
thiết, biến một cái trứng thành ong chúa chứ không phải ong thợ. Chúng ta
chỉ có thể tưởng tượng như sau: Người cha tiền sử ấy ngăn chặn không cho
các con hắn được thoả mãn các khao khát dục tính trực tiếp, hắn buộc
chúng phải tiết chế và kết quả là tạo ra sự ràng buộc tình cảm với mình và
giữa chúng với nhau; những mối ràng buộc có thể xuất phát từ những khao
khát dục tính bị ngăn chặn. Có thể nói hắn ép các con vào tình trạng phát
triển tâm lí đám đông. Chính lòng ghen tuông dục tính và sự thiếu khoan
dung của hắn là nguyên nhân của tâm lí đám đông. Có thể giả định rằng
những đứa con bị xua đuổi, khi tách rời khỏi người cha đã lợi dụng kết quả
đồng nhất hóa với nhau mà thực hiện đồng tính luyến ái và bằng cách đó đã
giành được tự do nên đã dám giết cha.
Kẻ kế vị cũng giành được khả năng thoả mãn dục tính và bằng cách
đó thoát khỏi các điều kiện của tâm lí đám đông. Sự tập trung libido vào
một người đàn bà, khả năng được thoả mãn ngay lập tức, không trì hoãn, đã
đặt dấu chấm hết cho những ham muốn dục tính bị ngăn chặn và cho phép
lòng ngã ái luôn luôn giữ ở mức cố định. Trong chương cuối chúng ta sẽ
bàn đến quan hệ giữa tình yêu và việc hình thành tính cách.
Xin nhấn mạnh một lần nữa những mối liên hệ đáng chú ý giữa cấu
trúc của bầy ô hợp nguyên thủy và các điều kiện giữ cho đám đông nhân
tạo khỏi tan rã. Qua thí dụ của quân đội và nhà thờ chúng ta đã thấy rằng
điều kiện đó là ảo tưởng về một tình yêu đồng đều của người cầm đầu đối
với tất cả các thành viên của đám đông. Nhưng đó chỉ là lí tưởng hoá các
quan hệ đã có trong bầy ô hợp nguyên thủy, trong đó tất cả các con đều bị
