hành động hàng ngày của chúng ta được điều khiển bởi những động cơ bí
ẩn ngoài tầm quan sát của chúng ta” (trang 166).
Le Bon cho rằng trong đám đông, sở đắc của từng cá nhân bị xoá
nhoà đi và vì vậy cá tính của từng người cũng biến mất theo. Cái vô thức
của nòi giống vượt lên hàng đầu, cái dị biệt chìm trong cái tương đồng.
Chúng ta có thể nói: thượng tầng kiến trúc tâm lí phát triển một cách hoàn
toàn khác nhau ở những cá thể khác nhau đã bị phá hủy và nhân đó cái nền
tảng vô thức đồng đều ở tất cả mọi người mới biểu hiện ra.
Như vậy nghĩa là con người của đám đông là con người có đặc
trưng trung bình. Nhưng Le Bon còn nhận thấy con người trong đám đông
còn có những phẩm chất khác mà trước đây họ không có và ông cắt nghĩa
sự xuất hiện của những đặc tính đó bằng ba yếu tố sau đây (trang 168):
“Nguyên nhân thứ nhất là cá nhân, nhờ có đông người, thấy mình có một
sức mạnh vô địch và nhận thức đó cho phép anh ta ngả theo một số bản
năng, mà khi có một mình anh ta phải kiềm chế. Người ta giảm hẳn xu
hướng chế ngự bản năng còn vì đám đông là vô danh và vì vậy chẳng phải
chịu trách nhiệm gì hết. Trong đám đông ý thức trách nhiệm, vốn luôn luôn
là cái cơ chế kìm hãm các cá nhân riêng lẻ, đã biến mất hoàn toàn”.
Theo quan niệm của mình, chúng tôi không chú trọng nhiều đến
việc xuất hiện những phẩm chất mới. Chúng tôi chỉ cần nói rằng con người
trong đám đông là đã nằm trong những điều kiện cho phép anh ta loại bỏ
mọi đè nén các dục vọng vô thức của mình. Những phẩm chất có vẻ mới
mà cá nhân thể hiện thực ra chỉ là biểu hiện của cái vô thức là cái chứa
đựng toàn bộ những điều xấu xa của tâm hồn con người; trong những điều
kiện như vậy thì việc đánh mất lương tri hay ý thức trách nhiệm là điều dễ
hiểu. Chúng tôi đã khẳng định từ lâu rằng cốt lõi của cái gọi là lương tâm
chính là “nỗi sợ hãi do xã hội ấn định”
Sự khác biệt giữa quan niệm của Le Bon và quan niệm của chúng
tôi là do quan điểm của ông về vô thức không hoàn toàn phù hợp với quan
điểm được thừa nhận trong phân tâm học. Vô thức của Le Bon bao gồm
