Nhà nước chỉ có thể sử dụng hết một số nhỏ các trợ lý, để cho họ làm
việc với sự giúp đỡ của các tài liệu hướng dẫn và trả lương cho công việc
của họ, số còn lại sẽ không có việc làm. Nó bắt buộc phải chọn ra trong đó
những người đầu tiên để nuôi ăn và coi những người còn lại là kẻ thù. Từ
ngọn đến gốc của kim tự tháp xã hội hiện nay tích tụ một đội quân đông đảo
những trợ lý trong tất cả các cơ quan khác nhau. Một thương gia đã phải rất
khó nhọc khi đi tìm một người thay thế trong đám đó, nhưng trong khi đó lại
có hàng ngàn người chầu chực để cố vào được các vị trí bình thường nhất
của chốn công quyền. Chỉ tính riêng trong bộ giáo dục đã có đến hàng hai
chục ngàn giáo viên không có công việc, họ chê các công việc trên đồng
ruộng hoặc ở công xưởng và chỉ cố bám cho được nhà nước để có thể sống
qua ngày. Bởi số lượng được chọn vào làm việc hạn chế, cho nên mặc nhiên
số người bất mãn sẽ cực lớn. Họ sẵn sàng tham gia vào bất kỳ cuộc cách
mạng nào, bất kể kẻ lãnh đạo là ai và với mục đích gì. Sự tiếp thụ những
kiến thức vô bổ là một phương tiện chắc chắn gây nên sự phẫn nộ ở con
người
Giáo dục cổ điển và giáo dục hướng nghiệp
Rõ ràng là đã quá muộn để chống lại một trào lưu như vậy. Chỉ có kinh
nghiệm, là người thày cuối cùng, sẽ đảm nhận việc chỉ ra cho chúng ta
những sai lầm của bản thân. Một mình nó đủ mạnh, để chứng minh cho
chúng ta thấy sự cần thiết phải thay thế những sách giáo khoa đáng kinh tởm
của chúng ta, thay thế những kỳ thi thảm hại bằng một sự giáo dục hướng
nghiệp, để khuyến khích cổ vũ thanh niên trở lại với đồng ruộng, với công
xưởng, với sự nghiệp khai hóa thuộc địa, là những cái ngày nay đã bị sao
nhãng. Giáo dục hướng nghiệp, là cái đã được tinh thần khai sáng cổ vũ, là
cái ông cha chúng ta ngày xưa đã từng tiếp nhận, và là cái mà những dân tộc,
ngày nay với lòng quyết tâm, với năng lực hành động, và với đầu óc kinh
doanh đang thống trị thế giới, đã có ý thức gìn giữ. Trong những trang khá
đặc biệt ở các tác phẩm của mình, ít nữa tôi sẽ dẫn ra một số điểm cơ bản
làm ví dụ, ông Taine đã chỉ ra một cách rõ ràng, rằng nền giáo dục của
chúng ta hồi xưa cũng gần giống như nền giáo dục của nước Anh hoặc nước
Mỹ hiện nay, và qua những so sánh quan trọng giữa hệ thống giáo dục La
tinh với hệ thống giáo dục Anglo-Saxon, ông ta đã chỉ ra một cách rất rõ
ràng những kết quả của hai hệ thống giáo dục. Hình như người ta vẫn đang
còn có thể chấp nhận mọi nỗi khó chịu đối với nền giáo dục cổ điển của
chúng ta, ngay cả khi nếu như nó chỉ đào tạo ra những kẻ mất gốc và những
kẻ bất mãn, và thậm chí khi mà sự tiếp thụ một cách qua loa các kiến thức,
nhắc lại một cách không sai sót những gì trong sách giáo khoa đều được coi
