khoảng cách đó nó quá lớn. Cũng vì lý do này cho nên các dân tộc châu Âu
chỉ có ảnh hưởng không đáng kể tới các dân tộc phương Đông, mặc dù họ có
rất nhiều cái ưu việt.”
“Tác động phối hợp của quá khứ và sự bắt chước lẫn nhau làm cho con
người trong một nước và trong cùng một thời đại cuối cùng trở nên giống
nhau đến nỗi ngay cả ở những người mà nghĩa vụ đặc biệt của họ là tránh sự
bắt chước, như các nhà triết học, các giáo sư, các nhà văn, thì tư tưởng và sắc
thái của họ vẫn có sự giống nhau như của một gia đình, và nhìn vào đó ta có
thể nhận ra tức khắc họ thuộc vào thời đại nào. Chỉ qua trao đổi ngắn với
một người nào đó cũng đủ để nhận biết cặn kẽ sở thích đọc của nó, các hoạt
động thường xuyên và môi trường trong đó nó sống
.”
Sự truyền nhiễm mạnh đến nỗi nó có thể ép buộc con người phải chấp
nhận không chỉ những quan điểm mà còn cả những cách thức cảm nhận nhất
định. Nó tạo ra sự khinh thường những tác phẩm văn hóa, chẳng hạn như đối
với vở kịch “Những ngôi nhà gỗ thông” và vài năm sau đó cũng chính nó đã
làm cho cái sự vu khống bẩn thỉu nhất trước kia của nó trở nên một điều
tuyệt vời.
Sự giác ngộ và niềm tin của đám đông chỉ lan tỏa được bằng con đường
truyền nhiễm, không bao giờ bằng những lập luận của lý trí. Qua sự khẳng
định, sự lặp lại và sự truyền nhiễm xảy ra trong quán rượu đã làm cho những
khái niệm hiện nay của người công nhân trở nên vững chắc, và niềm tin của
đám đông trong tất cả các thời đều được tạo nên theo kiểu như vậy. Một cách
chính xác, Renan đã so sánh những người thành lập ra nhà thờ thiên chúa
giáo với “những người làm công tác xã hội, đã truyền bá những ý tưởng từ
quán rượu này sang quán rượu khác”. Và Voltaire trong mối liên quan đến
thiên chúa giáo cũng đã nhận định, “hơn một trăm năm chỉ toàn một lũ du
thử du thực bám theo nó”.
Trong các thí dụ tương tự như đã dẫn, sự truyền nhiễm, nếu một khi nó
đã hoàn toàn tác động được vào tầng lớp dân chúng phía dưới, nó sẽ chuyển
hướng, và tác động vào tầng lớp bên trên. Ngày nay chúng ta thấy, các học
thuyết xã hội chủ nghĩa đang bắt đầu tấn công vào tầng lớp bên trên này và
có lẽ họ sẽ là nạn nhân đầu tiên của nó. Ngay cả quyền lợi cá nhân cũng phải
nhường bước cho cơ chế truyền nhiễm.
Bởi thế, một quan điểm trở thành phổ cập cuối cùng cũng sẽ ép buộc
