Những người tù bỏ những ly nước trà, bỏ những mẩu bánh ăn dở để xúm
lại quanh những người sắp phải ra đi. Với tổng số hai mươi lăm người
trong phòng ngủ này, số bốn người phải ra đi là một tỷ lệ quá cao. Tất cả
mọi người cùng nói một lúc, những giọng nói nghẹn ngào, những giọng nói
buồn rầu, những giọng nói giận dữ chen lẫn nhau. Có những người lắc đầu,
có những người đấm ngực, có những người run rẩy vì giận. Cảnh phòng
ngủ lúc đó là một cảnh lẫn lộn những buồn rầu, lo âu, giận hờn, khuất phục,
chịu đựng và muốn nổi loạn. Bỗng Rubin đứng cao lên mặt giường, anh giơ
hai tay lên, la lớn:
"Sáng nay là một sáng đáng ghi nhớ của Viện Mavrino… Buổi sáng hành
quyết…!"
*
Cuộc di chuyển là một khúc quanh trong dòng đời của tù nhân, nó cũng
quan trọng và quyết định như vết thương đối với một người lính. Vết
thương có thể nhẹ hoặc nặng, có thể sẽ lành hoặc làm cho người lính chết,
người tù có thể bị di chuyển đi xa hoặc gần, đi đến chỗ không mấy khổ hơn
hoặc đi đến chỗ chết.
Khi người ta đọc những hồi ký về những nhà giam khổ sai ghê gớm nhất
được Dostoyevski viết lại, người ta phải ngạc nhiên khi thấy ở đấy những
tù nhân được sống êm đềm biết là chừng nào. Trong những nhà giam được
tả trong hồi ký tù đày của Dostoyevsky, cả mười năm không có quá một lần
di chuyển tù nhân.
Người tù sống ở một chỗ, quen thuộc với những bạn tù, quen thuộc với việc
làm mỗi ngày của mình, quen thuộc cả với những kẻ có quyền giam giữ,
kiểm soát mình. Dù không muốn thu thập tư sản, người tù đó cũng dần dần
có những vật sở hữu của riêng y: y có thể có một cái va-li bằng vải từ bên
ngoài gửi vào, hoặc một va-li bằng plastic do một bạn tù nào đó chế tạo,
hoặc do chính y làm lấy, y có một khung hình trưng hình vợ y hoặc hình
con gái y. Y có một đôi giày vải mềm để đi ban đêm và cất giấu ban ngày
để tránh bị tịch thâu, y có thể có thêm một cặp quần lót, hoặc một đôi giày
