Rubin cười thành tiếng. Anh vẫn cười thành tiếng mỗi khi anh không chấp
nhận một quan niệm nào của đối tượng trong cuộc thảo luận.
“Thôi đi, chú nhỏ” – Rubin nói – “đó là cái tinh thần còn non, chưa trưởng
thành ở trong chú nói lên những câu đó. Chú cho những kinh nghiệm riêng
của chú đúng hơn kinh nghiệm chung của cả nhân loại? Chú đã bị lệch lạc
vì đời sống ở trong tù và chú nhìn xã hội qua cảnh tù đày. Đâu có phải chỉ
vì cuộc đời của chúng ta tan nát, vì số mệnh của chúng ta không may mà
loài người phải thay đổi quan niệm về cuộc sống?”
“Anh mới là người kém trưởng thành. Đáng lẽ ra anh phải học được nhiều
sự thật ở trong tù, trong lúc anh có thể nhìn thẳng vào đời sống và học
thẳng được ở đó…”
“Anh nói đời sống nào? Đây là tù, đây đâu phải là sống?”
Nerzhin vẫn nồng nàn với ý nghĩ:
“… anh đã tự tay buộc cái khăn bịt mắt lên che kín hai mắt anh, tự đút nút
lỗ tai anh, anh chọn một thái độ và anh cho đó là thông minh? Theo anh,
thông minh là việc không cần biết gì thêm, không cần học hỏi nữa?”
“Thông minh là khách quan.”
“Anh… - Anh mà khách quan à?”
Rubin nghiêm giọng đáp:
“Phải. Khách quan tuyệt đối.”
“Chưa bao giờ tôi gặp một người nào thiếu khách quan như anh.”
“Anh hãy nhấc đầu anh ra khỏi cát. Hãy nhìn sự kiện theo kiến trúc lịch sử
của chúng. Đáng lẽ ra tôi không nên nói những lời của chính tôi như những
bằng chứng, nhưng:
Cuộc sống của con bọ nước chỉ có một ngày.
Cuộc sống của cây từng dài một trăm năm.
Luật thiên nhiên – anh có hiểu nghĩa danh từ đó không? Những điều luật
thiên nhiên không sao có thể tránh được. Tất cả những gì có ở đời đều đi
theo một con đường nhất định. Thật là vô ích khi chúng ta nghĩ rằng ta có
thể ở lại được nếu ta hoài nghi.”
“Lev… Đừng bao giờ anh nghĩ rằng hoài nghi là một việc dễ. Với tôi, hoài
