thế giới đã bị quên lãng. Giữa thế giới xưa cũ đó với thế giới đêm nay có
những khu rừng ở bên hồ Hmen, những ngọn đồi và những thung lũng ở
vùng Orel, những trang trại trù mật ở Ba Lan, những mái nhà ngói trong
những thị trấn nước Đức. Trong khoảng thời gian chín năm chia đôi hai thế
giới ấy có những xà lim nhà tù trơ trọi sáng rực ánh đèn điện đến chói lòa
hai mắt, những “thùng gỗ” của khám đường Bolshây Lubyanka, những trại
giam tạm trú sặc mùi hôi thối, tanh tưởi, những toa xe chở tù Stolopyn chật
ních, có những cơn gió cắt da trên những cánh đồng cỏ bao la. Tất cả
những cái đó làm cho Nerzhin không sao có thể trở lại được là anh sinh
viên đứng viết một phương trình đại số trên bảng đen.
Và Nerzhin cảm thấy bối rối nhiều hơn là vui.
Hai người cùng đốt thuốc lá và cùng ngồi xuống mặt bàn nhỏ ngăn cách họ.
Đây không phải là lần thứ nhất Verenyov gặp lại một sinh viên cũ của ông
từng học ông ở Đại học Mạc Tư Khoa. Nhưng cuộc gặp gỡ đêm nay có
những yếu tố đặc biệt làm cho ông cũng cảm thấy bối rối: sự cô lập của
Viện Nghiên cứu khoa học nằm ở ngoại ô Mạc Tư Khoa, nơi bí mật bao
trùm, nơi có hàng rào dây thép gai bao quanh và người học trò cũ ít nói bật
bộ y phục xanh đậm này thay vì bận y phục thường dân.
Sự bất ngờ xảy ra là Nerzhin, người trẻ nhất trong hai người, người thất bại
không có danh vị học giả lại là người đặt những câu hỏi. Những nếp nhăn
quanh miệng anh hằn sâu hơn, hiện rõ. Và người đàn ông nhiều tuổi hơn trả
lời từng câu hỏi, như ông ngượng ngùng vì cuộc sống vộ sự của một nhà
khoa học không có gì xuất sắc lắm: cuộc di tản trong thời chiến, cuộc di tản
lần thứ nhất, ba năm làm việc với K., một luận án về toán học trắc đồ. Và
Nerzhin trở thành lơ đãng đến độ gần như vô lễ, quên không hỏi rõ hơn về
luận án khô khan của môn học cằn cỗi mà ngày xưa anh từng học này.
Bỗng nhiên, anh cảm thấy thương hại Verenyov. Vào thế kỷ hai mươi tư
may ra luận án của Verenyov có thể có ích cho vài người, còn bây giờ thì
vô phương.
Tôi không còn gì để nói với mặt trời và trái đất
Tôi chỉ nhìn thấy sự đau khổ của con người.
