dân, đánh thành cướp đất, mở mang địa bàn, cùng giao đấu với Công
Tôn Toản, Viên Thiệu bất phân thắng bại, cũng có thể coi là anh hùng
một thời. Vậy mà bây giờ quỳ dưới chân Tào Tháo, hắn lại giống hệt
một lão nông sợ hãi trước quan lớn, còn đâu khí phách anh hùng ngày
trước nữa: thiên hạ tổng cộng có mười ba châu
, bản thân Tào Tháo
đã nắm giữ bảy châu ở nam, bắc Hoàng Hà, thế lực còn lan tới tận Tây
Lương, Giang Hoài, U Yên, uy lực như thế, khắp trong thiên hạ có ai
không sợ?
— Minh công ban bố chính lệnh, sửa đổi chính hà khắc của Viên
thị, mỗi mẫu ruộng chỉ thu thuế bốn thăng. Đất Hà Bắc có thể gặp được
vị chúa khoan dung, lại có quân đội khí phách vang dội sơn hà, bách
tính Hắc Sơn chúng tôi há có thể không hàng ư? - Trương Yên lời lẽ
tuy vô cùng hoa mỹ nhưng cũng không phải xấu hổ với lòng mình.
Quân nông dân Hắc Sơn trên danh nghĩa vẫn còn mười vạn người,
nhưng đại bộ phận là đàn bà, trẻ nhỏ và người già yếu, những kẻ có thể
ra trận được chẳng đến một hai phần mười, có thể coi là cố giữ hơi tàn.
Nay tô thuế giảm xuống thấp như vậy, ai còn tạo phản làm gì nữa?
Quan trọng hơn là thái độ đối xử với nông dân của Tào Tháo và Viên
Thiệu hoàn toàn khác nhau. Trừ Hắc Sơn ra, các đội quân nông dân lớn
nhỏ năm xưa hoạt động ở Hà Bắc còn đến mấy chục như: Lưu Thạch,
Thanh Ngưu Giác, Hoàng Long, Tả Hiệu, Quách Đại Hiền, Lý Đại
Mục... đều bị Viên Thiệu tiêu diệt cả, thực là thây chất thành núi, máu
chảy thành sông. Nhưng Tào Tháo đối đãi với nông dân khởi nghĩa thì
không hề chém hết giết sạch, tất nhiên ông muốn giữ những người này
lại để trồng cấy cung cấp quân lương, nhưng rốt cuộc quan hệ với
những đội quân này chỉ là kết oán chứ không kết thù. Cho nên Trương
Yên thề chết không hàng Viên Thiệu, lại có thể chấp nhận quỳ gối
trước Tào Tháo.
Lúc này, Tào Tháo nói với tư thế của một kẻ chiến thắng:
— Trước kia thiên hạ hỗn loạn, nhân nghĩa lụi tàn, Viên Thiệu bạo
ngược tàn hại bách tính, bức người ta không còn cách nào khác phải tạo
phản. Nay ngươi đến hàng, đó là việc theo về nẻo thiện, lão phu sẽ
