Sở dĩ anh nói rõ quan niệm ấy ra có lẽ cũng chỉ vì muốn thiên hạ phục
mình là đã hoàn toàn Âu hoá.
Quan niệm ấy, là về nạn mọc sừng.
* *
Nhưng mà, thì các ngài hãy trông xem! Đấy, anh đứng lên, đi đi lại lại,
hai tay đút túi quần, trong khi cao đàm, hùng biện về một vài vấn đề, thỉnh
thoảng lại tô điểm cho lý luận của mình bằng một vài cái gật đầu khoái
chí... Chẳng ai lại có thể hùng hồn hơn! Cử toạ ngồi nghe đều hoặc đã kính
phục hết sức bằng im lặng, hoặc muốn phản đối hết sức đấy, nhưng cũng
chỉ dám phản đối bằng im lặng. Từ mồm diễn giả lần lượt chui ra những
nghĩa lý kỳ quặc có khi ghê gớm, có khi như sự ngu?n, cũng có khi như sự
lập dị, nhưng bao giờ, từ trước đến sau, cũng tỏ ra một tấm lòng vô cùng
thành thực và một sự hiểu biết thấu triệt nó bắt buộc những ai muốn ngắt
lời cũng phải cứ kính cẩn ngồi yên mà im lặng. Sự thành thực, dẫu sao đi
nữa, ta cũng không thể dễ mà coi khinh, cũng như sự hiểu biết chu đáo
đáng gọi là có đủ thẩm quyền ấy, khiến cho ta phải ngờ: diễn giả chính là
kẻ "đoạn trường ai có qua cầu...".
Nhưng mà... thì hãy lắng tai nghe anh ta đã...
- Mọc sừng, sự ấy, nếu nó là một cái nạn, thì cũng chỉ là một cái nạn
nhỏ, không đáng để ý mấy. Tôi không hiểu sao ai cũng chê cười một người
chồng mọc sừng! Ngay ở bên Pháp nữa, thiên hạ cũng không thiếu lời chế
riễu người mọc sừng. Đó là một sự dã man, vì người mọc sừng chỉ là một
kẻ đáng thương. Mà cũng không đáng thương nữa, nếu ta nghĩ kỹ... Một là
vì bị vợ ngoại tình, ấy chỉ là, như trên tôi đã nói, chịu một cái tai nạn quá
đỗi nhỏ mọn, hai là mọc sừng, nếu là một cái khổ, thì cũng là cái thứ khổ
của trí tưởng tượng ốm yếu của anh chồng mọc sừng mà thôi! Nếu muốn
tin chắc chắn điều ấy hơn nữa, ta phải nói thêm thế này: ở một xã hội mà
nhiều người chồng ngoại tình hay mọc sừng, chính đấy là dấu hiệu của văn
minh. Vì sao? Vì hôn nhân, tự nó, là một điều khuyết điểm vô cùng, khi nó
giải quyết vấn đề tình ái... Hôn nhân là cái giấy hợp đồng buộc lòng người
trung thành suốt đời, trong khi lòng người, do đấng Thượng đế sinh ra, là
một sự trừu tượng, tự nó nó chỉ muốn thay đổi, có mới nới cũ đó thôi... Lấy
