tiếp tục tồn tại. Không sự tàn bạo nào có thể dẹp được cuộc đấu tranh vì hòa
bình và công lý”
Những lời nói này bay qua trên đội hình ở sườn đồi được bao nhiêu xa
không biết, nhưng các tiếng hô đồng thanh và lặp đi lặp lại vì tự do ngắt
quãng bài diễn văn của Sonny thì chắc chắn đã thấu đến tai họ. Cha
Mavekiso đọc kinh cầu nguyện để kết thúc buổi lễ trong tiếng hô to còn
vang dội đây đó trong một vài phút. Tiếng Amen truyền đi xôn xao trong
đám đông, tất cả nhích về phía các phần mộ. Các đồng chí ngăn họ lại. Một
phút im lặng. Gió xoáy vào các nấm mộ đất mềm. Sự im lặng từ đó, từ dưới
đó phát ra, nên Hannah không biết nó kéo dài bao lâu, mấy giây hay mấy
phút, chỉ biết rằng nó nằm ngoài thời gian, và khoảnh khắc ấy bà không còn
để ý đến Sonny, không có Sonny trong đó. Rồi thì người nữ tu sĩ tiến lên,
quì gối trên mặt đất, và đặt một cành hoa trên mộ. Một hàng người dài nối
đuôi nhau đi qua chín nấm mồ có bảng số mới bằng thiếc. Người ở thị trấn
tản ra xung quanh đi tìm hoa. Bó hoa của Hannah, được nhiều tay dùng đến.
Không lâu, các nấm mồ biến dạng dưới lớp hoa xinh đẹp và thơm tho nhưng
sẽ tàn. Bà lại trông thấy Sonny. Ông đang đặt lên mộ đóa hoa hồng của con
gái ông cho. Họ liếc nhìn nhau, chỉ cách nhau một vài thước, hai bên nấm
mồ.
Đám đông bắt đầu thưa dần ở rìa, mọi người từ từ quay lưng lại các nấm
mồ. Bọn trẻ con chạy đi chơi tay cầm mỗi đứa một cành hoa. Các thiếu niên
hát vang: “Chào đồng chí, Mandela, hãy gọi đến chúng tôi, Mandela…” theo
nhịp quân hành, bài hát du dương nhiều hơn là thúc giục, để chia tay với
người đã chết. Hannah cùng các người da trắng khác đi chậm rãi theo đám
đông, một số vượt qua họ, và dòng người lũ lượt rút ra khỏi nghĩa địa. Đằng
sau họ là các nhân vật chính thức - Sonny, Cha Mayekiso - đang lần lượt bắt
tay trong các đồng chí trong ủy ban khu phố và cả những người say rượu
muốn sờ tay những nhân vật quan trọng để được ơn lành. Bỗng một sự rung
chuyển như động đất lan truyền trong số người đang dồn cục lại. không ai la
hét nhưng mọi người bắt đầu xô đẩy nhau; một số đã đứng lại. Từ trên đồi,
bọn người cầm súng chĩa vào đám đông đang lao xuống phía họ. Đám đông
tản ra, mạnh ai nấy chạy người trẻ chạy vượt lên trước. Vừa chạy họ vừa rút
