nhân dân chịu nạn đói kém, ắt sinh ra loạn nghịch.
Chỉ khuyến khích nghề nông mà không đoạt thì giờ của nông dân, chỉ thu
thuế má mà không lấy hết của cải của dân chúng; như thế nước giàu nhà yên,
chẳng phải là thích đáng hay sao? Có nước, có nhà, thì không lo nghèo mà chỉ
lo không yên.
Cho nên nền chính trị của thời Đường Ngu gặp nhau ở chỗ lợi người, dùng
thời trời, chia lợi đất, để chuẩn bị các năm xấu. Mùa thu dư lương thực để bù
thêm vào các mùa thiếu lương. Của cải trong thiên hạ thông thương với nhau,
ngoài đường không lượm của rơi và công việc của dân không hề khi thì bỏ, khi
thì làm
(1)
.
Cho nên theo cái thế của đời Ngũ Bá thì người không có đủ lại hiến dâng
cho kẻ có dư, do đó ngày nay các chư hầu đều tham lam hơn. Điều lợi sinh
ra thì dân chúng tranh nhau, các điều tai hại cũng xảy ra, kẻ mạnh người yếu
xâm phạm nhau, việc tự sức cấy cày thì ít ỏi, mà việc công thương thì nhiều
(2)
đời sống của dân trôi nổi như mây trời, tay chân không được yên ổn.
__________________
Nghĩa là người dân được an cư lạc nghiệp, không có bôn ba vô định.
Ngày xưa nghề nông gọi là bản nghiệp (nghề gốc), nghề công thương gọi là
mạt tóc (nghề ngọn).
Kinh sách nói rằng: Không quý vật khó được, khiến dân không trộm cắp;
không quý vật vô dụng, khiến lòng dân chẳng loạn, tất cả chỉ chăm lo, coi sóc
phận sự của mình mà thôi, đó là phép chính trị của thánh nhân.
Ngày xưa vào thời Tề Cảnh Công, chỉ lo dân không tiêu pha xa xỉ và không
thỏa lòng về lễ chế, còn nghi chế đời Chu Tần thì bỏ văn vẻ bề ngoài, chỉ giữ
thực chất và khuyên dân trọng điều ích lợi.
Chế ra những vật vô dụng, chứa những hàng hóa vô ích, vàng, bạc, ngọc
bích, ngọc trai, chim phỉ thúy, các vật quý báu lạ lùng, sản xuất từ phương xa,
đó chẳng phải là đổ dùng của hạng thường dân. Gấm vóc, thao đũi, lụa là, the
sa, áo lụa bạch đen vàng, đó chẳng phải là thứ mà thường dân mặc. Đồ chạm
khắc to vẽ, các vật tinh xảo khéo léo, các việc khó thành đều có trở ngại cho
nghề nông. Xe kiệu ra vào, áo bào, áo dạ, áo tơ, đó chẳng phải là thứ mà
thường dân chưng diện. Cung, thất, đường, điện, cửa lầu, tranh ảnh, thú vật,
