Cho nên phép tra xét, truất phế cốt là biết cái khó của người. Những cái khổ
có năm thứ:
Hoặc có viên chức, nhân việc công mà làm việc tư, thừa dịp được quyền
hành mà làm việc gian tà, tay trái cầm binh khí, tay mặt làm việc để sinh lợi
riêng, bên trong xâm phạm tới quan trên, bên ngoài bòn rút của dân, đó là cái
khổ thứ nhất;
Hoặc có kẻ làm lỗi nặng mà chỉ bị phạt nhẹ, pháp lệnh không công bằng, vô
tội mà phải chịu tội, đến nỗi thân thể bị tàn diệt. Hoặc có kẻ có tội nặng mà
được khoan dung, giúp mạnh hiếp yếu, lại thêm hình phạt nghiêm khắc, trách
cứ tình lí không đúng, đó là cái khổ thứ hai.
Hoặc có viên chức nhỏ có tội làm bậy bạ, gặp trường hợp người bị tố cáo
oan uổng, mà không chịu nghe người ấy nói năng giải bày, lại che đậy tình tiết,
bắt bớ bóc lột làm cho kẻ ấy phải vong mạng, việc oan uổng ấy bất thường, đó
là cái khổ thứ ba.
Hoặc có nhiều quan lớn giữ chức trọng yếu, kiêm việc phò vua, trông coi
việc chính trị mà tính lợi riêng, đối với người thân thì cư xử cong vạy (thiên
lệch) đối với người thù thì bức thiết (bức bách hành hạ), làm việc quan thì sơ
sài cẩu thả, không theo pháp chế, lại nhân việc thu thuế má mà lấy lợi riêng,
đuổi cũ đãi mới, kết bè đảng với người cùng việc để chi thu tùy ý, làm việc giả
dối sắp đặt sẵn sàng, để đổi thành của nhà, đó là cái khổ thứ tư.
Hoặc có quan huyện tham công, khi coi việc thưởng phạt, việc công ích, sự
phí tổn mua bán, nhiều việc đo lường thì tự chuyên về giá cả và số lượng, làm
cho dân thất nghiệp, đó là cái khổ thứ năm.
Năm việc ấy là năm điều hại dân, có việc xảy ra như thế thì không thể không
phế bỏ, nếu không có như thế thì không thể không thăng thưởng.
Cho nên Kinh Thư có nói: Ba lần xét công lao, ba lần xét để truất phế, thăng
thưởng thì sự sáng tối bày ra rõ ràng.
THỨ CHÍN: TRỊ QUÂN
Việc trị quân là việc coi biên cảnh, là đạo cứu nước: trong cơn loạn lơn, lấy
uy vũ làm phép tắc, đánh dẹp kẻ bạo nghịch để giữ nước nhà bền vững, là kế
trị yên xã tắc.
