Đó là đã có văn thì phải có võ. Cho nên con vật uống máy ăt phải có nanh
vuốt, vui thì cùng chơi, giận thì hại nhau. Con người không có nanh vuốt nên
mói bày ra binh khí để mà tự vệ. Cho nên nước dùng quân đội để phụ trợ. Vua
dùng bề tôi để phò tá.
Kẻ phụ trợ mạnh thì nước yên, kẻ phụ trợ yếu thì nước nguy, đó là do cách
bổ nhiệm tướng súy.
Chẳng có dân nào mà không có tướng, chẳng có nước nào mà không có bề
tôi phò tá, chẳng có quân đội nào mà không có chủ.
Cho nên muốn trị nước thì lấy văn làm phép tắc, muốn trị quân thì lấy võ
làm mưu kế.
Trị nước không thể không theo ngoài, trị quân không thể không theo trong.
Trong là trăm họ trong nước
(1)
, ngoài là rợ nhung (phía Tây) và rợ địch (phía
Bắc). Rợ nhung, rợ địch khó lấy lễ mà giáo hóa, dễ lấy uy vũ mà khắc phục.
Lễ nghi áp dụng tùy nơi, uy vũ thi thố tùy chỗ: đó là trường hợp vua Huỳnh
Đế đánh dẹp tại vùng Trác Lộc, vua Nghiêu đời Đường đánh dẹp tại sông Đan
Phổ, vua Thuấn đánh rợ Hữu Miêu, vua Vũ dẹp rợ Hưu Hổ.
Các Chúa Thánh từ đời Ngũ Đế, Tam Vương, đều dùng đức mà cảm hóa
như vậy, ngoài ra mới dùng uy vũ. Cho nên việc binh là việc dữ, cực chẳng đã
mới dùng.
______________________
Hạ: trong nước
Về đạo dùng binh thì trước hết định mưu kế, rối sau mới thi hành việc dùng
binh, tìm hiểu đạo trời đất, xét lòng người, tập sử dụng binh khí hiểu rõ lí
thưởng phạt, quan sát mưu kế của địch, xét các chỗ dương sa hiểm trở, phân
biệt các nơi an nguy, xem tình thế chủ khách, biết khi nào nên tới nên lui,
thuận theo cơ hội, sắp đặt chuẩn bị việc phòng ngự, tăng cường cái thế chinh
phạt, nâng cao năng lực của sĩ tốt, lo toan việc sống chết, rồi sau mới ra quân
dùng tướng, mở rộng cái thế bắt địch, đó là tóm tắt sơ lược phép cầm binh.
Bậc tướng súy cầm vận mệnh của nhân dân, là khí cụ sắc bén của nước nhà,
trước hết hoạch định mưu kế, rồi sau ban hành mệnh lệnh, giống như là chim
ưng, chim chuẩn chụp mồi, lặng lẽ giống như cung nỏ trương sẵn, chuyển động
như máy móc phát chạy, hướng vào chỗ nào thì phá hủy chỗ ấy mà kẻ tình địch
phải tự diệt.
