dùng không nhất định, mà phải lấy nghiêm làm gốc, cho nên binh gia với hình
gia và danh gia phối hợp với nhau; động và tĩnh không có hình thế thường, mà
phải lấy tĩnh làm chủ, cho nên binh gia và âm dương gia
(3)
giúp đỡ nhau. Hình
gia và danh gia không cần kiêm làm binh gia, mà binh gia thì phải kiêm hình
gia và danh gia; âm dương gia thì không cần kiêm làm binh gia, mà binh gia
thì phải kiêm âm dương gia. bởi thế mới nói ba điều thiết yếu cũng là ba điều
căn bản. Nhân được những điều hay của bốn nhà mà lợi dụng lấy thì phương
lược làm tướng có thể đủ được.
Đạo dùng tướng là thế nào? Trước hết phải cho có quyền: Tướng nói dân có
thể dùng thì dùng. Tướng nói dân không thể dùng thì đừng dùng. Tướng nói
quân có thể động thì động. tướng nói quân không thể động thì đừng động.
Tướng nói địch có thể đánh được rồi thì đánh. Tướng nói địch không thể đánh
được thì đừng đánh. Như thế thì phép không rối, cơ không ngừng. Nhưng
người giỏi dùng tướng trước hết phải giỏi chọn tướng. Người giỏi chọn tướng
thì trước hết phải giỏi biết tướng. Ba điều giỏi ấy, cái tinh vi của người dùng
tướng dùng quân đều ở cả đó. Tuy thế, Tôn Võ và Ngô Khởi thì đã giỏi trong
lĩnh vực ấy rồi, nhưng theo lời của Mạnh Tử, Tuân Tử thì cho là chưa được. Vì
sao mà nói thế? Vì bảo rằng kế căn bản chưa có. Vậy thì Tôn Võ, Ngô Khởi
chỉ là cái rìu búa đẽo nước mà thôi, bệnh ở ngoài mà hại ở trong, mất nước có
thể kiễng chân mà chờ đến.
(1) Hiện nay chưa tìm ra sách này.
(2) Tông Tử, thiên II nói: Biết mình biết người, trăm trận không nguy.
(3) Binh gia, hình gia, danh gia, âm dương gia là những học phải của Trung Quốc ở thời Chiến quốc.
Ngô Khởi
1
nói: Phàm điều cốt yếu ở trong việc chiến trận, trước nhất phải
xem người tướng và xét tài của tướng, rồi nhân hình thế mà dùng quyền biến
thì không khó nhọc mà thành công. Tướng ngu hay tin người thì dùng cách dối
mà lừa; tướng tham khinh danh vọng thì dùng của mà đút; tướng coi thường sự
biến mà không mưu thì làm cho vất vả mà phải khốn; người trên giàu mà kiêu,
người dưới nghèo mà oán, thì dùng cách chia cho lìa nhau; tiến thoái đa nghi,
quân sĩ không nương tựa được, thì làm cho hoảng sợ mà chạy; quân khinh
thường tướng mà có ý muốn về nhà, thì chẹn đường dễ mở đường khó, có thể
đón mà bắt được; đường tiến dễ, đường lui khó, thì nên săn ở phía trước;
đường tiến khó đường lui dễ, thì nên đến sát mà đánh; đóng quân ở nơi thấp,
