được điều lợi của chín biến
2
mới là biết dùng binh. Nếu tướng không biết điều
lợi của chín biến thì dù có biết địa hình cũng không nắm được địa lợi. Cầm
binh mà không biết cái thuật chín biến thì dù có biết được năm điều lợi cũng
không thể được người mà dùng. Thế nên người khôn lo nghĩ, tất có lẫn với lợi
hại, lẫn với lợi thì sự chuộng của mình đạt được, lẫn với hại thì mối lo của
mình giải được. Thế cho nên lấy hại mà đè chư hầu, lấy nghiệp mà sai chư
hầu, lấy lộc mà khiến chư hầu xô đến. Cho nên trong phép dùng binh đừng cậy
là giặc không đến mà cậy ở ta sẵn có cái để đón chờ; đừng cậy là giặc không
đánh mà cậy ở ta sẵn có cái cho nó không đánh được. Cho nên làm tướng có
năm điều nguy: liều chết thì có thể bị giết; ham sống thì có thể bị bắt được;
nóng giận thì có thể bị khinh nhờn; trong sạch thì có thể bị làm nhục; yêu dân
thì có thể bị quấy rầy. Năm điều ấy chính là lỗi của người làm tướng, và tai vạ
của việc dùng binh. Bại quân chết tướng chỉ vì năm điều đó, không thể không
xét kỹ vậy
3
.
Phàm đóng quân và xét giặc, vượt núi và dựa thung lũng, thì trông nắng mà
ở chỗ cao; địch ở trận cao thì đừng lên. Đó là đóng quân ở trên núi. Vượt nước
tất phải xa nước; địch vượt nước mà đến thì chớ đón ở trong nước, để nó sang
nửa chừng mà đánh thì lợi. Người muốn đánh đừng dựa nước mà đón địch.
Trông nắng mà ở chỗ cao, đừng đóng quân ở trên nước. Vượt đất trũng thì đi
gấp, đừng ở lại. Nếu đánh nhau ở nơi đất trũng thì phải nương nhờ nước cỏ mà
dựa lưng vào cây cối. Đó là đóng quân ở nơi đất trũng. Nơi cạn bằng thì đóng
ở chỗ dễ, bên hữu thì dựa cao, trước thấp sau cao. Đó là đóng quân ở nơi cạn
bằng. Theo bốn phép đóng quân ấy, Hoàng đế có thể thắng được bốn phương.
Phàm đóng quân, ưa cao mà ghét thấp, quý dương mà ghét âm, nuôi sống
mà ở chắc. Quân không ốm đau, thế là tất thắng. Gò núi đê điều thì phải ở về
phía mặt trời mà dựa về phía hữu. Ấy là cái lợi của binh nhờ sự giúp của đất
vậy. Phàm đất có tuyệt giản, thiên tỉnh, thiên la, thiên hãm
4
thì cần phải bỏ đi,
chớ nên gần đấy. Ta xa đi thì địch gần lại, ta đón lấy thì địch bỏ đi
5
.
Dò la nơi xa. Đời xưa gọi là du trinh, gián điệp, tế tác, la khiếu, tên
không giống nhau mà đều là quân đi dò xét ở bên địch.
_________________________________
1. Tôn tử, thiên VII.
2.
Chín biến là chín việc quyền biến nói ở trên.
