phép thử cũng chỉ có một mà thôi. Một là thế nào? Giấu kín mà thôi vậy. Ta
giấu kín mà thử, khiến cho người kia không biết là ta sắp muốn dùng. Như thế
rồi sau mới dùng làm gián điệp được.
Tôn tử nói: Gián điệp có năm loại: Hương gián, nội gián, phản gián, tử
gián, sinh gián. Năm loại gián đều dùng, không ai biết được đường lối, thế gọi
là kỷ cương của thần, là vật báu của vua vậy.
Hương gián là nhân người quê của địch mà dùng. Nội gián là nhân người
làm quan của địch mà dùng. Phản gián là nhân gián điệp của địch mà dùng. Tử
gián là do sự nói dối ở ngoài khiến cho gián điệp của ta biết mà truyền cho
gián điệp của địch. Sinh gián là do gián điệp trở về báo cho biết. Cho nên trong
việc ba quân, thân không ai thân bằng gián điệp, thưởng không gì thưởng hậu
bằng gián điệp, việc không gì kín bằng việc gián điệp. Không phải thánh trí thì
không thể dùng được gián điệp; không phải nhân nghĩa thì không sai được gián
điệp; không phải tinh vi thì không thể nắm được thực của gián điệp. Tinh vi
thay! Tinh vi thay! Không nơi nào là không dùng gián được. Việc của gián
chưa phát mà đã nghe trước thì người nghe với người bảo đều phải chết. Phàm
muốn cất quân, muốn đánh thành, muốn giết được thì phải biết trước tên họ
của những người yết giả, môn giả, xá nhân ở tả hữu của người chủ tướng, gián
của ta phát tìm mà biết. Phải tìm gián của địch lại thám ta để nhân mà cho họ
lợi, dẫn họ về nhà. Cho nên có thể sai khiến phản gián được, nhân đó mà biết
được. Cho nên hương gián, nội gián có thể sai khiến được, nhân đó mà biết
được. Cho nên dùng tử gián mà việc dối trá có thể khiến bảo cho địch, nhân đó
mà biết được. Cho nên sinh gián có thể khiến đúng kỳ được. Công việc của
năm loại gián, chủ tướng tất phải biết. Biết được phải do phản gián, cho nên
người phản gián không thể không hậu đãi. Ngày xưa nhà Ân dấy lên thì Y Chí
2
ở nhà Hạ; nhà Chu dấy lên thì Lã Nha
3
ở nhà Thương. Duy bậc minh quân hiền
tướng mới biết dùng bậc thượng trí làm gián, cho nên tất thành công lớn. Đó là
điều quan yếu của nhà binh, ba quân nhờ đó mà hoạt động vậy
4
.
Điệp là tai của quân, có khi vì điệp mà thắng, có khi vì điệp mà thua. Địch
có tướng ngu, có thể chuyên dùng điệp; địch có tướng trí, không nên chuyên
dùng điệp. Ta có điệp khéo thì địch bèn cố nêu ra hình tích, có bày tỏ mệnh
lệnh, cố liệt lậu bí ẩn để nhử ta. Ta nghe rằng nếu khéo dùng điệp thì dùng điệp
của địch, điều ấy không thể không xét vậy. Gián là làm khiếp sợ lòng dạ địch,
