* *
Sách Tôn tử:
Ba quân có thể đoạt được khí, tướng quân có thể đoạt được lòng. Ấy cho
nên buổi sáng thì khí hăng hái, ban trưa thì khí uể oải, buổi chiều thì khí suy
kiệt. Người giỏi dùng binh tránh lúc khí hăng hái, đánh ở lúc khí uể oải và suy
kiệt; đó là cách trị khí vậy. Lấy trị mà đợi loạn, lấy yên tĩnh mà đợi ồn ào, đó là
cách trị tâm vậy. Lấy gần mà đợi xa, lấy nhàn mà đợi nhọc, lấy no mà đợi đói,
đó là cách trị lực vậy. Đừng đón cờ chính chính
1
, đừng đánh trận đường
đường
2
, đó là cách trị biến vậy.
Cho nên phép dùng binh, gò cao chớ hướng vào; quay lưng vào gò chờ đón;
giả chạy chớ theo; quân sắc chớ đánh; chớ ăn mồi nhử; chớ cản quân về; vòng
vây tất bỏ hở; chớ đuổi giặc cùng. Đó là phép dùng binh vậy
3
.
*
* *
Người giỏi dùng binh, lấy dụ dỗ đối người về theo, lấy yên tĩnh đối người
nóng nảy, lấy trọng đối khinh, lấy nghiêm đối trễ, lấy trị đối loạn, lấy thủ đối
công.
Đại yếu việc quân có ba điều: có thể đánh thì đánh, không thể đánh thì giữ,
không thể giữ thì chạy, trừ ba việc ấy ra, chỉ còn việc chết thôi.
Thế mà nên có năm điều: 1) thừa thế; 2) khí thế; 3) giả thế; 4) tùy thế; 5) địa
thế.
Phàm khi mới đánh vỡ được quân địch lớn, tướng sĩ hăng đánh, uy danh
lừng lẫy, nghe đều khiếp sợ, quay cái thế đó mà đánh người, đó gọi là thừa thế.
Tướng có uy đức, bộ ngũ chỉnh tề, quân có dư sức, tiếng tăm đều biết, mạnh
như sấm sét, đó gọi là khí thế. Quân lính ít ỏi, trống cờ rộn rịp, trương làm
nghi binh, khiến quân địch sợ hãi, đó gọi là giả thế. Nhân địch mỏi mệt trễ nải
mà đánh úp, đó gọi là tùy thế. Tiện cho can qua, lợi cho bộ kỵ, tả hữu trước
sau, không có chỗ hãm ẩn, đó gọi là địa thế. Người dùng binh mà nhận được
năm thế ấy, chưa có ai là không có thể theo kẻ trốn đuổi kẻ thua mà dựng nên
công to.
Thế mà thua có ba điều: 1) tỏa thế; 2) chi thế; 3) khinh thế.
Thua nhiều trận, quan và quân sợ đánh giặc, đó gọi là tỏa thế. Tướng không
có uy đức, mưu kế, thưởng phạt không đáng, lòng quan và quân phần nhiều tan
