6.
Tức là hồ Bà-dương hay Bành-lãi.
7.
Dương Yêu: Đời Tống Cao tôn nổi loạn ở hồ Động-đình làm thủy khấu,
cuối cùng bị Nhạc Phi đánh bại.
8.
Chỉ Ngô Quyền nước ta đánh quân Nam Hán ở sông Bạch-đằng.
9.
Thế-kiệt: Tức là Trương Thế-kiệt. Cuối thời Tống, đi theo Đế Bính ở
Nhai-sơn, đóng quân ở đấy, sau bị đắm thuyền, vua tôi nhà Tống đều chết, nhà
Tống bị diệt ở đấy.
10.
Đường-đảo: ở phía nam Giao-huyện tỉnh Sơn-đông, một đạo quân Kim
do đường biển muốn đánh úp Hải-châu, đậu thuyền ở đấy, bị tướng Tống là Lý
Bảo đánh bại.
11.
Tức là Tào Tháo bị Chu Du nước Ngô đánh hỏa công ở Xích-bích.
12.
Nhai-sơn: Đảo ở phía nam huyện Tân-hội, tỉnh Quảng-đông, vua tôi nhà
Tống bị quân Nguyên đuổi, đánh đắm thuyền ở đấy.
13.
Hà-dương: Thuộc Mạnh-huyện, tỉnh Hà-nam. Lý Quang-bật nhà Đường
giữ thành ấy để chống Sử Tư-minh.
Kỳ, nghĩa là cành cây vậy. Kỳ là vượt nước sâu, qua sông lớn, dùng nỏ cứng
mà đặt binh; là vượt qua sông nước mà đánh. Phép đánh dưới nước, lợi ở
thuyền ghe, kén quân rèn tập cho ngồi, trương nhiều cờ xí làm cho địch ngờ,
bắn nỏ mạnh cho trúng, cầm gươm ngắn để đỡ, mang nhiều lá chắn để xông
vào, thuận theo dòng mà đánh tới.
Gặp địch thì đừng bức bách nó xuống nước, vì nó biết đó là không khỏi chết
thì phải liều chết mà không chịu thua, như con thú cùng còn đấu, con ong con
rết còn châm, huống là con người. Nên đợi nó sang sông nửa chừng mà đánh.
Kẻ biết trước thì khỏi chết. Kẻ theo sau thì không có đấu tâm. Nếu ngược nước
mà đến thì ta đón ở ngoài nước. Đó là dùng nước mà đánh người vậy.
Trong khi đánh trận bằng thuyền, nghe hồi trống thứ nhất, quan và quân đều
nghiêm. Hồi trống thứ hai, binh lính ở thuyền chỉnh đốn chèo lái, cầm binh khí
và giàn thuyền, ai ở chỗ nấy; cờ xí, còi, trống, tùy đó mà chở. Trống đánh hồi
thứ ba, các thuyền lớn nhỏ lần lượt tiến ra, tả hữu trước sau, đều theo thứ tự ở
bản đồ, ai trái lệnh thì chém. Chiến đấu dưới nước, không đi trái gió, không đi
ngược dòng.
Đánh ở nước, ta kém mà địch giỏi, lấy kém mà đánh giỏi thì khó. Nếu như
lấy tướng của địch, dùng quân của địch, cướp lấy tay chân của nó, lìa lòng dạ
