ở cối xay, buổi chiều cô sẽ giúp ông tiếp người ốm, còn buổi tối Ma-rư-sia
sẽ đọc to cho ông nghe những vần thơ, những tiểu thuyết bằng cái giọng
thanh thanh của cô.
Ấy thế mà tất cả những thứ đó đều trở thành con số không. Ba năm là
cả một khoảng thời gian dài. Trong ba năm có nhiều điều có thể, phải đổi
thay. Sau khi mãn hạn tù trở về cối xay, rất có thể ông không còn gặp lại cô
ở đó.
- Khi ấy sẽ thế nào?...
Khi ấy sẽ lại bắt đầu một cuộc sống trống rỗng, vô mục đích, một cuộc
sống không phải cho bản thân mình, cũng chẳng phải cho người đời, chẳng
phải cho Chúa, bởi chính ông chẳng khát khao gì nó.
- Khi ấy sẽ thế nào?...
Ngần ấy năm ông lang thang trên thế giới, chẳng khác gì một con vật,
ngửi hít, đánh hơi, con vật không có mục đích gì khác ngoài việc kiếm
miếng ăn qua ngày cùng một cái xó để ngủ qua đêm. Cho đến lúc trong sự
trống trải mênh mông ấy chợt lóe lên ánh sáng đầu tiên, ánh sáng duy nhất,
khi ông bắt đầu thấy tim đập mạnh hơn trong lồng ngực, và trong tim có
cảm giác ấm áp của con người, khi ông hiểu ra rằng ông cũng là một con
người, khi ông tìm được mục đích và sự cần thiết của sự tồn tại, thì một
đòn từ đâu giáng xuống ông và nghiền vụn nát tất cả.
Giờ đây, sao ông hình dung lại rõ ràng đến thế, những phút giây kinh
hoàng trong cơn hấp hối của Ma-rư-sia, khi ông nửa tỉnh nửa mê vì nỗi
tuyệt vọng bất lực, chỉ còn biết ngồi bên cô, không còn khả năng để cố
gắng làm một việc gì nữa, để hi vọng vào một điều gì nữa, thậm chí để cầu
nguyện. Và nơi đây, trong những đêm tù, ông vẫn thường trải qua cơn kinh
hoàng ấy. Nơi đây, cũng hệt như hồi ấy, ý nghĩ ông cứ quay cuồng hoài
trong cái xoáy nước hút xuống vực thẳm tất cả những gì ông yêu thương,
những gì mà vì chúng ông muốn sống, những gì mà vì chúng ông có thể
sống.
