xử án ba năm tù còn kẻ gây tai họa cho họ thì chỉ chịu hai năm(?) đã giàu
sức tố cáo với hệ thống pháp luật tư sản. Và "chứng quên" của giáo sư Vin-
tru-rơ kia phải chăng là một hình ảnh đầy tượng trưng? Tác phẩm bằng đôi
nét chấm phá nhưng cũng vẽ nên được đời sống khốn khổ, lạc hậu, thấp
kém của những người nông dân nghèo Ba Lan thời ấy. Cái nhìn của tác giả
đầy đồng cảm, xót xa và trân trọng với những con người ấy.
Tuy nhiên, ra đời trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, tác phẩm
không tránh khỏi những hạn chế dễ thấy. Điều đáng nói nhất là những biểu
hiện của một thứ triết học định mệnh trong việc mô tả và cắt nghĩa những
hiện tượng xã hội. Mỗi con người trong Thầy Lang như sống trong sự vây
bủa của một màng lưới vô hình nhưng vững chắc của số phận, trong đó mọi
sự nỗ lực của về đại thể cũng chỉ là những vật vã vô nghĩa. Những yếu tố
ngẫu nhiên cá lẻ được xâu lại bằng sợi chỉ số mệnh. Và cái "định mệnh xã
hội" này đã thay "ông Tạo" dẫn dắt những bước đường của mỗi con người.
Thấp thoáng đây đó, tác phẩm cũng biểu lộ những cái nhìn của chủ nghĩa
tự nhiên.
Những hạn chế đó không làm bạn đọc kém yêu mến Thầy Lang. Từ
khi ra đời đến nay, tác phẩm đã được tái bản nhiều lần, được dịch ra nhiều
thứ tiếng và được đưa lên màn ảnh, đã chinh phục khán giả thế giới, trong
đó có khán giả nước ta.
NGUYỄN HỮU DŨNG
