chính phủ tập trung. Nếu lịch sử gần đây không cho biết kết quả, hẳn ta sẽ
tự hỏi: Liệu một xã hội không biết viết có thể thật sự viết thuần thục chỉ sau
một thế hệ hay không?
Một nhà nghiên cứu lịch sử New Guinea chắc hẳn còn nhận ra những đặc
trưng khác nữa ở quang cảnh năm 2006, dù giống với quang cảnh ở các sân
bay hiện đại nhưng lại khác với quang cảnh Cao nguyên năm 1931 từng
xuất hiện trong các bức hình của những nhà tuần tra trong lần đầu tiên tiếp
xúc. Tỷ lệ người già năm 2006 cao hơn, trong khi ở xã hội cao nguyên
truyền thống, lớp người này có số lượng tương đối ít. Đám đông ở sân bay,
dù gây ngạc nhiên cho những người phương Tây vốn chưa từng biết đến
"tính đồng nhất" của người New Guinea - tất cả họ đều giống nhau với làn
da sẫm màu và tóc xoăn - lại khác biệt ở những đặc điểm ngoại hình khác:
dân vùng đất thấp đến từ bờ biển phương nam cao ráo với bộ râu lưa thưa
và khuôn mặt thon hơn; người dân cao nguyên thấp hơn, râu quai nón và
gương mặt bè ngang; người dân trên đảo cùng vùng đất thấp ở bờ biển phía
bắc với gương mặt hao hao người châu á. Năm 1931, gần như không thể
bắt gặp cùng lúc người dân cao nguyên và người ở vùng đất thấp bờ biển
nam hay bờ biển bắc; bất kỳ cuộc quy tụ nào của người dân New Guinea
hẳn đều đã đồng nhất hơn rất nhiều so với đám đông ở sân bay năm 2006.
Một nhà ngôn ngữ học lắng nghe đám đông chắc hẳn sẽ phát hiện ra hàng
tá ngôn ngữ thuộc rất nhiều nhóm khác nhau: các loại ngôn ngữ có thanh
điệu với các từ khác nhau về cao độ của giọng nói như trong tiếng Trung
hay những ngôn ngữ Nam Đảo (Austronesian), hoặc tiếng châu Đại Dương
với tương đối ít âm và phụ âm cũng như các loại ngôn ngữ không thanh
điệu của người Papua. Năm 1931, người ta có thể cùng lúc bắt gặp các cá
nhân sử dụng vài ngôn ngữ khác nhau, nhưng không bao giờ gặp được nơi
nào quy tụ những người sử dụng hàng tá ngôn ngữ. Hai ngôn ngữ được sử
dụng nhiều nhất, tiếng Anh và Tok Pisin (được biết đến như là tiếng
Melanesia mới hay tiếng Anh Pidgin), là các ngôn ngữ được sử dụng ở
những quầy làm thủ tục năm 2006 và trong nhiều cuộc hội thoại giữa các
hành khách, nhưng vào năm 1931, mọi cuộc hội thoại ở khắp Cao nguyên
