Quan niệm trong tiểu-thuyết
Cái khuynh-hướng của tiểu-thuyết bây giờ là hết sức gần sự sống, để được
linh-hoạt và thật như cuộc đời. Những tiểu-thuyết luân-lý xưa, người ta
thấy chán chính bởi những tiểu thuyết đó chỉ là một cách xếp đặt khô khan,
không giống sự thực. Phải, tiểu-thuyết bao giờ cũng là một sáng-tác của trí
tưởng-tượng một câu chuyện xếp đặt, nhưng với đời sống bên trong một
ngày một mạnh mẽ hơn, người đọc muốn rằng câu chuyện xếp lại đó phải
hợp với lẽ phải và xúc-động đến tình-cảm của mình.
Thật là ý nghĩa, khi ta thấy những tiếng dùng trong các bài phê-bình đăng
trên các báo Pháp và các nước khác. Khi chê một tác-phẩm, người ta có
những tiếng: không tự nhiên, không thật, vân vân... và trái lại, khi khen
ngợi, những tiếng: thật, linh động, giống người.
Nhưng một cuốn tiểu-thuyết thế nào là linh-động như cuộc đời? Trước hết,
cái quan niệm “vai chính hoàn-toàn” của tiểu-thuyết là sai lầm. Cái hoàn
toàn tốt hay cái hoàn toàn xấu không có ở trên đời, đó là một điều ai cũng
biết: người ta là một động-vật rất phiền-phúc. Tâm-hồn người ta không
giản-dị như một biểu hiệu và bao giờ cũng có một phần bí-mật. Một người
rất tốt có thể có những lúc giận dữ, tàn ác, như một người rất ác có thể có
những lúc hiền-hậu, nhân-từ. Người ta là người với những sự cao-quý và
hèn-hạ của người. Những hành-vi của người ta không phải chỉ do lẽ phải và
tri-thức, và phần nhiều định đoạt bởi những nguyên cớ sâu xa khác: tính di-
truyền, tạng người, tính chất, v,v... Nhà tâm lý học Freud, khi giảng rõ cái
quan-trọng của phần “vô-giác” trong sự sống của người đã ở một cách gián
tiếp, một cái bờ cõi không ngờ cho văn-chương. Nhà nghệ-sĩ giỏi là nhà
nghệ-sĩ tạo ra những nhân-vật thật và hoạt động, ngoài những tính-cách và
đặc-điểm của cái địa-vị xã-hội, tìm đến được cái bí-mật không tả được ở
trong mỗi người.
