chúng ta đã thấy trong Chương 6, là nhằm phục vụ cho điểm yếu đã được
che giấu của chúng ta trong việc truyền đạt lời giải thích.
Hãy áp dụng lối suy luận này vào câu hỏi sau: Tại sao bệnh dịch hạch
không giết chết nhiều người hơn thế? Người ta sẽ đưa ra hàng loạt những
lời giải thích “hào nhoáng”, trong đó có cả lý thuyết về quy mô của trận
dịch đó và “các mô hình khoa học” về bệnh dịch. Bây giờ, hãy thử ứng
dụng luận chứng suy yếu về quan hệ nhân quả mà tôi vừa mới nhấn mạnh
trong chương này: nếu bệnh dịch hạch giết nhiều người hơn thì những
người quan sát (tức chúng ta) sẽ không còn ở đây mà quan sát nữa. Vì vậy,
các bệnh dịch không nhất thiết phải có đặc điểm là chừa lại vài người như
chúng ta. Bất kỳ lúc nào bạn còn hiện hữu thì đừng vội tìm kiếm nguyên
nhân và hậu quả. Có thể chúng ta không thể nhận biết được lý do chủ yếu
cho sự tồn tại của mình trước những căn bệnh như thế: chúng ta có mặt ở
đây là bởi viễn cảnh “hồng tươi” theo kiểu Casanova đã cứu nguy, và nếu
như điều này có vẻ quá khó hiểu thì đó là do chúng ta đã bị tẩy não bởi các
ý niệm về quan hệ nhân quả và cho rằng việc sử dụng chữ bởi vì sẽ là hành
động khôn ngoan hơn việc chấp nhận sự ngẫu nhiên.
Vấn đề lớn nhất mà tôi nhìn thấy ở hệ thống giáo dục hiện nay chính là
nó buộc học sinh phải cố nặn ra đáp án cho các nội dung môn học và làm
chứng hổ thẹn vì không đưa ra được ý kiến hoặc vì thốt lên rằng “Tôi
không biết”. Vì sao Chiến tranh lạnh kết thúc? Vì sao quân Ba Tư lại bại
trận ở đảo Salamis? Vì sao Hannibal
lại bị phản bội? Vì sao Casanova có
thể phục hồi sau gian khó? Trong mỗi ví dụ này, chúng ta xem xét một điều
kiện, một tình huống sống sót và tìm kiếm lời giải thích thay vì cứ lật đi lật
lại vấn đề và tuyên bố đó là điều kiện để tồn tại, một người không thể hiểu
thái được quy trình nhiều như vậy nên họ cần học cách viện dẫn một chừng
mực nào đó của tính ngẫu nhiên (ngẫu nhiên là thứ chúng ta không biết; để
viện dẫn tính ngẫu nhiên thì phải thú nhận sự ngu dốt). Không chỉ giáo sư
đại học là người duy nhất hình thành cho bạn thói quen xấu. Tôi đã trình
bày trong Chương 6 về cách mà báo chí nhồi nhét những mối liên kết nhân
quả vào nội dung để khiến bạn thích thú với các bài tường thuật đó. Nhưng
