- Không một đầu óc nào đủ sức chứa tất cả kiến thức chứa đựng trên
những giá sách kia. May thay, việc đó không cần thiết.
Đức cha Cachepot, khi còn là trợ tế ở Paris, đến làm việc ở đó, vẫn
thường nói:
- Tôi thấy ở đó có đủ chất liệu để làm nên nhiều đại tác giả chính giáo và
tà giáo
, nếu tâm trí con người ta đã không mất đi cái cuồng nhiệt có tự xưa
đối với thiện và ác, đó là điều không ai chối cãi. Phần phong phú nhất của bộ
sưu tập đồ sộ kia là những bản thảo. Đáng kể nhất trong đó là những thư tín
chưa hề in của Gassendi
, của cha Mersenne
, của Pascal
, chúng rọi những
ánh sáng mới lên tinh thần thế kỷ XVII. Cũng không được phép quên những
kinh thánh Hebrew, những pháp điển Do Thái, những khảo luận về giáo lý
Do Thái, hoặc in hoặc viết tay, những văn bản tiếng Aramée
Samaritan
viết trên da cừu và trên những mảnh vỏ tước ở cây phong
, rút
cục là tất cả những bản sách cổ kính và quý báu được Moïse de Dina
lượm được ở Ai Cập và Syrie và Alexandre d’Esparvieu đã chuốc được
không mấy tốn kém khi nhà bác học chuyên nghiên cứu tiếng Hebrew đến
Paris chết già và khốn cùng năm 1836.
(Nguyên văn: … làm nên nhiều Thomas d’Aquin và nhiều Arius). Thomas d’Aquin thường được gọi là
Thánh Thomas (1225-1271) - nhà thần học lớn nhất của đạo Thiên chúa, tác giả những sách Đại toàn
thư chống những người ngoại đạo (Somme contre les gentils) và Đại toàn thư thần học (Somme
théologique) v.v… đều là sách diễn đạt hoàn hảo nhất của triết lý Thiên chúa giáo. Arius (256-336) -
giáo sĩ, sinh ở Alexandrie, hải cảng Ai Cập, trên bờ Địa Trung Hải, ông tổ nổi tiếng của một “tà giáo”,
sáng lập ra môn phái những người Ariens, nghĩa là những người theo học thuyết của Arius (Arianisme).
Gassendi (linh mục Pierre Gassend tức Gassendi) (1552-1655) - nhà toán học, triết học duy vật Pháp,
nổi tiếng vì những cuộc công kích triết lý của Aristotle. Ông là người phóng đại vô tín ngưỡng trứ danh
nhất của thế kỷ XVII.
