ở ông ta để bình định vũ trụ; ông ta đã không chứng minh được những dự
đoán của chúng tôi và chúng tôi đã sai lầm khi oán trách ông ta về sự thất
vọng của chúng tôi.
Marc-Aurèle: vị hoàng đế La Mã có đạo đức nhất. Trị vì từ 161 đến 180, ông phải đảm đương những
cuộc chiến tranh dài lâu, chống những quân man di đe dọa đế quốc và nổi tiếng vì sự hiền minh có tính
chất hoàn toàn khắc kỷ, kiên nhẫn, tính ôn hòa và lòng ham mê tha thiết triết học và văn học. Tập Cách
ngôn của ông, gồm những lời nói, ý nghĩa của ông nảy sinh trong các trường hợp cụ thể, được người
sau gom góp lại, là những cách ngôn và cảm tưởng thấm nhuần học thuyết khắc kỷ chủ nghĩa Zenon.
“Không ai cãi được, ông ta vượt quá những người khác rất nhiều bởi sự
lanh lẹ của trí thông minh, sự sâu sắc của tài giấu giếm và khả năng hành
động. Cái điều làm cho ông ta thành một kẻ thống trị hoàn hảo, đó là ông ta
sống hoàn toàn trong giây phút hiện tại và không quan niệm gì khác ngoài cái
hiện thực tức khắc và khẩn thiết. Thiên tư của ông ta rộng lớn và nông nổi.
Trí thông minh của ông ta, mênh mông về diện tích nhưng thông thường và
dung tục, bao quát cả nhân loại nhưng không vượt qua nhân loại. Ông ta tư
duy cái tư duy của bất cứ binh lính thường nào trong binh đoàn của ông ta;
nhưng ông ta tư duy với một sức mạnh lạ thường. Ông ta thích cái tác dụng
của những sự tình cờ và ưa chuyện cầu may bằng cách đẩy những chú lùn
hàng trăm nghìn, kẻ nọ chống kẻ kia, những trò vui của một đứa trẻ con vĩ
đại bằng cả thế giới. Ông ta khá khôn ngoan để không quên đem vào trò chơi
của ông ta lão già Jéhovah, hãy còn quyền lực trên trái đất, và giống ông ta
bởi đầu óc hung bạo và thống trị. Ông ta dọa nạt y, nịnh nọt y, vuốt ve y và
thị uy với y. Ông ta bỏ tù viên trợ tế của y, đòi hỏi viên này, dao kề cổ, làm lễ
xức dầu cho ông ta: lễ nghi này, từ thời Saul
cổ sơ, làm cho các vị vua được
mạnh; ông ta phục hưng sự sùng bái vị Thần sáng tạo, hát thờ vị đó những bài
Te Deum
và được thừa nhận, bởi vị đó, là chúa tể trên trái đất, trong những
