không tin những lý lẽ trước vẫn tin chăng? Không tin lý tưởng mình theo
đuổi chăng? Đâu là giới hạn?
Pohlmann nhìn y ra vẻ bối rối:
- Tôi biết nói sao bây giờ? Trường hợp này quan trọng quá. Tôi không
thể quyết định thay cho anh được.
- Như vậy thì việc ai người ấy phải quyết định lấy.
- Hình như thế thật.
Graber yên lặng và tự nghĩ: "Sao lại hỏi những câu ấy? Đáng lẽ thủ vai bị
cáo bây giờ mình lại làm thẩm phán. Tại sao lại làm rắc rối cho ông già
này, bắt ông phải giải thích những điều ông dạy mình ngày trước và cả
những điều mình học ngoài đời về sau? Ta có cần một câu trả lời không?
Có phải lúc này mình đã trả lời rồi không?" Y nhìn Pohlmann. Y nghĩ đến
thầy học mình ngày ngày ẩn náu trong chỗ tối tăm này như một tín đồ
Thiên Chúa giáo sống trong hang thuở trước, lo sợ từng giờ từng phút
người ta đến bắt mình đi, chỉ biết lấy sách vở làm vui.
Y nói với thầy:
- Thầy có lý. Hỏi người khác cũng chỉ là lùi bước không chịu quyết định.
Vả chăng tôi cũng không mong thầy nói thẳng cho biết. Nhưng có những
lúc người ta chỉ có thể tự hỏi bằng cách hỏi người khác.
Pohlmạnn lắc đầu.
- Anh có quyền hỏi tôi. Anh nói đến trách nhiệm, vậy anh có biết rõ thế
nào là trách nhiệm không? Anh còn trẻ, người ta đã đầu độc anh trước khi
anh hiểu được việc đời. Nhưng còn chúng tôi, chúng tôi đã biết rõ cả mà cứ
để cho mọi việc xảy ra. Tại sao? Tại lười biếng? Lãnh đạm? Hay tại nghèo
nàn tư tưởng, ích kỷ, thất vọng? Nhưng làm sao biết trước được tổ quốc
