Hơn hai mươi năm, ngần ấy người nằm lại. Có hàng trăm cái chết khác
nhau. Người bị sập hầm khoan, người bị xe máy cán, người bị điện giật,
người bị rơi từ trên cao xuống lòng sông, người bị ngạt vì khí độc… Họ
thực sự là những người lính hi sinh khi đang làm nhiệm vụ. Có khác chăng
vũ khí của họ không phải là khẩu súng mà là xe, máy, chòng, cuốc… Vậy
mà, cả 168 người nằm đây chưa một ai được công nhận liệt sĩ. Suốt những
năm qua, Tổng Công ty Sông Đà chũng tôi đã đi kêu các cửa để có được
một tiêu chuẩn liệt sĩ cho họ, nhưng chưa đâu nghe thấu.
Không hiểu vì hương khói, vì gió, hay vì những kỷ niệm với những
người đã khuất, mà khoé mắt anh hùng Trần Thọ Chữ hoe đỏ. Anh dẫn tôi
ra phía lan can, chỉ về phía khu nhà máy thuỷ điện, giọng đứt quãng:
- Anh không thể tưởng tượng dưới chân con đập kia, dưới lòng nhà máy
thuỷ điện kia, đã từng là hiện trường khoan đào hố móng hàng mấy năm
trời của hàng ngàn cán bộ công nhân Sông Đà chúng tôi. Không ít những
người bạn có tên trên đài tưởng niệm kia đã hi sinh trong những hố móng,
những đường hầm Sông Đà. Tôi có thể đọc cho anh nghe từng họ tên, từng
quê quán, chỉ ra nơi họ đã nằm xuống. Ví như các anh Chu Cao Khanh mất
ngày 1 tháng 10 năm 1981, anh Phạm Văn Thanh mất ngày 20 tháng 6 năm
1982, anh Nguyễn Văn Phượng, công nhân học ở Liên Xô về, có cô vợ rất
trẻ và xinh, mất năm 1984…
Những ký ức lần lượt hiện về. Trần Thọ Chữ nhớ lại những kỷ niệm hơn
hai mươi năm về trước.
Ấy là năm 1979, lần đầu tiên anh lên Sông Đà. Vốn là kỹ sư cầu hầm tốt
nghiệp ở Triều Tiên năm 1971, về nước, anh được điều về Công ty Kiến
trúc Hải Phòng, tiền thân của Tổng Công ty Bạch Đằng thuộc Bộ Xây dựng
sau này. Hai công trình A315, A318 mà Trần Thọ Chữ tham gia đầu tiên là
những bể chứa dầu và các hầm thao tác, mỗi bể chứa lớn tới hai nghìn mét
khối. Khi được điều lên để phụ trách công trình ngầm Sông Đà, vừa tiếp
xúc với các bản vẽ, anh đã thấy choáng ngợp bởi sự vĩ đại và phức tạp của
nó. Đơn vị do anh phụ trách - tiền thân của Công ty Sông Đà 10 sau này, có
khá đông các kỹ sư trẻ mới tốt nghiệp khoa cầu- hầm Đại học Xây dựng,
