Nói tóm lại, sự bành trướng của kinh tế tư bản chủ nghĩa luôn luôn đi đôi với
sự phát huy của một lý thuyết đạo đức để biện minh. Bởi vậy, quan tâm đạo
đức của lĩnh vực luật kinh doanh ngày nay không có gì mới:
Trong luật hợp đồng, đạo đức là sự trung thực (loyauté). Luật buộc phải có
sự trung thực đó trong suốt quá trình của hợp đồng, từ khi ký đến khi thực
hiện, trong luật quốc nội cũng như luật quốc tế.
Trong đời sống kinh tế, luật buộc phải có đạo đức xã hội: thân thể con người
không thể xem là món hàng; thuần phong mỹ tục phải được tôn trọng v.v...
Trong sự cạnh tranh, cũng phải cạnh tranh trong công bằng và trung thực:
quảng cáo, chẳng hạn, phải được kiểm soát.
Vậy thì cái gì là mới? Nghi ngờ. Hoài nghi. Bên trong, người ta không tin
rằng những luật đó là hữu hiệu. Chuyên viên dùng những kẻ hở của luật để
vượt qua luật. Luật thì càng ngày càng phức tạp, bí hiểm.
Nhưng mối nghi ngờ nặng nhất là nghi ngờ rằng luật không dẹp nỗi tham
nhũng. Tham nhũng thâm nhập các đảng chính trị. Tham nhũng hoành hành
trong các mánh lới chiếm thị trường quốc tế. Ðiều nguy hại nhất là tham
nhũng phá hủy đạo đức của tư bản chủ nghĩa (cần lao, bình đẳng trước may
rủi), tạo khoảng cách giữa hai giai tầng xã hội: một bên là hạng người đút
tham nhũng và nhận tham nhũng, một bên là tất cả mọi người khác.
Bất lực, hoài nghi, vô hiệu hóa luật pháp... những chỉ trích đó rốt cuộc gây
nên một khủng hoảng tin tưởng trong xã hội Tây phương hiện nay, đến nỗi
giới kinh doanh phải báo động hòng suy nghĩ về việc làm thế nào để đạo đức
được tôn trọng trong thế giới của họ, làm thế nào để đạo đức hóa nền kinh tế
bởi chính giới doanh nhân.
2 - Ðạo đức sinh học
Ðây là vấn đề sôi nổi của thời đại. Thụ thai nhân tạo, thay đổi giống: những
tiến bộ khoa học khiếp đảm trong lĩnh vực này sẽ đưa nhân loại đến đâu? Tôi
trích một câu của Konrad Lorenz: "Tôi nghĩ rằng, động đến vấn đề gène cũng
nguy hiểm không kém gì động đến bom nguyên tử. Trong tình trạng hiểu biết
