Cao Huy Thuần
Thượng đế, Thiên nhiên, Người, Tôi & Ta
BÀI THỨ BA
LUẬT ĐẾN TỪ TỰ NHIÊN
Ðây là một vấn đề rất phức tạp, có một lịch sử rất dài. Trả lời câu hỏi: luật
đến từ đâu? triết học cổ Hy Lạp đã tìm thấy câu trả lời: nơi khái niệm "luật tự
nhiên". Có một luật tự nhiên tự nó hiện hữu, tự nó có sẵn ở đấy. Chắc chắn
câu trả lời này hợp với lý tưởng của con người, cho nên nó tồn tại cho đến
ngày nay. Thế nhưng, luật tự nhiên là gì? nội dung của nó thế nào? Bao nhiêu
tranh luận đã diễn ra, liên miên không dứt cho đến ngày nay.
Tôi không có tham vọng đề cập tất cả vấn đề liên quan đến luật tự nhiên, chỉ
nhấn mạnh một điều thôi: quá trình diễn tiến của tư tưởng này. Trên quá trình
đó, tôi lại cũng chỉ có thể triển khai một điểm thôi: sự đối chọi giữa Lòng tin
và Lý trí và sự thắng thế dần dần của lý trí trong tư tưởng về luật tự nhiên.
Lòng tin và lý trí: Ðộng đến vấn đề này có khác gì động đến cả lịch sử tư
tưởng và văn minh Tây phương! Luật tự nhiên, do đó cũng chỉ là một ví dụ.
Bởi vậy, tôi xin nói vài lời về sự đối chọi này trước khi đi vào đề tài luật tự
nhiên.
Từ đâu mà ta có tri thức? Từ đâu mà ta nghĩ rằng ta biết?
Biết, đến từ hai nguồn gốc. Một là tin. Tin người khác nói; tin nơi sự hiểu
biết của người khác. Ði học, tin ở thầy. Ðọc sách, tin ở tác giả. Tin, lắm khi
không cần kiểm chứng. Chỉ tin. Nguồn gốc thứ hai là lý trí. Lý trí thì chỉ tin ở
nó. Cái gì mà nó thấy hợp lý, hợp với kiểm chứng thì nó mới tin. Thường
thường thì người ta dễ tin hơn là lý luận. Tin thì không cần trình độ lắm. Lý
luận thì cần.
Trong lịch sử tư tưởng Tây phương, văn minh cổ Hy Lạp, từ thế kỷ thứ VI,
thứ VII trước Tây lịch, đã đặt nặng trên lý trí để mở mang hiểu biết. Lý trí
được vận dụng, kích thích để soi ánh sáng vào mọi ngành, mọi lĩnh vực: trên
nền tảng của lý trí, khoa học dần dần mở mang cho đến ngày nay. Lý trí được
vận dụng như vậy vào hai ngành rất được chuộng ở thời ấy: siêu hình học và
đạo đức học. Trong khi đi tìm nền tảng cho sự phân biệt, đâu là tốt, đâu là
