đoán giống nhau được về cái tốt cái xấu giữa những người, những xã hội
sống trong những hoàn cảnh, những điều kiện khác nhau? Câu hỏi đó đưa
đến nhận xét này: trong lĩnh vực luật pháp, không thể tránh được những luật
thay đổi và khác nhau tùy nơi tùy lúc.
Dù sao đi nữa, ở bất cứ thời nào, nơi nào, luật của người làm ra đều phải hợp
với luật tự nhiên, đều phải bắt nguồn từ luật tự nhiên, nếu không thì không
phải là luật [1]. Tại sao? Tại vì ý muốn con người không thể thay đổi thiên
nhiên. St. Thomas còn đi xa hơn nữa: luật của người làm ra chỉ có thể được
gọi là đúng đắn, công bằng nếu vươn đến luật tự nhiên. Nghĩa là: ý muốn của
con người, muốn được gọi là ngay thẳng, phải hành động hợp với hướng của
lý trí. Mà lý trí thì có nhiệm vụ khám phá đâu là hợp với bản tính sự vật. Nếu
lý trí con người thực hiện đúng đắn nhiệm vụ của nó, luật mà nó gợi ý cho ý
muốn là luật tự nhiên. Nói một cách khác, luật làm ra phải luôn luôn vươn
đến chỗ tốt nhất, chỗ đúng đắn nhất, công bằng nhất, chứ không phải tự bằng
lòng dừng lại ở chỗ không bất công. Người xử kiện cũng vậy. Hay nói một
cách khác nữa, luật của người làm ra đối với luật tự nhiên cũng giống như
luật tự nhiên đối với luật vĩnh cưu của Thượng đế. Giữa ba thứ luật, có một
sợi chỉ hồng nối kết từ thấp lên cao: đó là lý trí, mà nói theo thuật ngữ của
các nhà thần học thì là lý trí ngay thẳng (tiếng La tinh: Ratio recta).
II. QUAN NIỆM CẬN ÐẠI: Bản tính con người
Từ bỏ "bản tính sự vật", tư tưởng về luật tự nhiên từ thế kỷ 17 đi vào "bản
tính con người". Ðể hiểu bước đi này, cần phải nói vài lời về quá trình lịch sử
từ thời Trung cổ đến thời cận đại.
Giữa Trung cổ với Cận đại, có một thời kỳ chuyển tiếp quan trọng gọi là
Phục Hưng. Phục Hưng là một cách mạng kinh tế, tôn giáo và tư tưởng. Cách
mạng kinh tế: những khám phá lớn về hàng hải, những bước đầu của chinh
phục thuộc địa, sự cất cánh của chủ nghĩa tư bản tạo ra những quan hệ xã hội
mới, đặt nên những vấn đề chính trị mới. Một giai cấp mới xuất hiện: giai
cấp tư sản. Trong những thành phố lớn, tư sản thương mại thành hình, độc
lập, lớn mạnh, chống đối, tham vọng, giới này bắt đầu đòi hỏi, yêu sách, rồi
