tư tưởng Tây phương tiến dần đến chỗ củng cố vị thế của con người - cá
nhân. Vị thế này thích hợp lắm cho con người tư sản đang xuất hiện, trái với
vị thế của con người trung cổ sống giữa những liên hệ cộng dồng của thời
phong kiến. Con người tư sản, ít lệ thuộc vào những người khác, đang mơ
ước sống do mình, với mình, cho mình. Con người mới vẫn là Ki-tô, nhưng
đó là tư sản, vừa là Ki-tô, vừa là tư sản.
Hơn ai hết, Descastes (1596 - 1650) xuất hiện vào đầu thế kỷ 17 như một
ngôi sao sáng chói (1596-1650) vừa của chủ nghĩa duy lý vừa của chủ nghĩa
cá nhân. Descastes đề cao hoài nghi như là một phương pháp khoa học
(doute méthodique), đề cao địa vị tối thượng của tri thức. Phải chắc chắn
trong tư tưởng mới có thể chín chắn trong hành động; càng thấy rõ điều mình
phải làm, càng tự do. Tư tưởng, tri thức: con người hiện hữu là nhờ có cái
khả năng đó. "Tôi tư duy, vậy tôi hiện hữu" (Je pense donc je suis). Nhưng
trong cái định đề vừa nói, hai chữ "je" (tôi) cũng không kém quan trọng hơn
chữ "pense". Tôi, tôi... nó nhắc nhở sự liên hệ cá nhân giữa mỗi tín đồ Ki-tô
với chúa Ki-tô như Pascal đã viết: "Ta đã nhỏ xuống cho ngươi giọt máu của
ta". (J ai versé pour toi telle goutte de mon sang). St. Augustin viết
Confessions (Thú tội), Rousseau cũng viết Confessions, nhưng lời thú tội
của St. Augustin là đối thoại giữa ông và Thượng đế của ông, còn lời thú tội
của Rousseau là độc thoại của ông với ông. Như tôi sẽ nói trong bài sau, con
người trong "tôi, tôi" của Descastes là một con người rất... nguyên tử, nguyên
tử trong cái nghĩa phân ly đến tận cùng: không những phân ly giữa tôi với
người khác, mà còn phân ly giữa tư tưởng với thân xác của chính tôi. Chỉ tư
tưởng là hiện hữu, tất cả chẳng còn gì là hiện hữu nữa chăng?
Nhưng lại phải nhấn mạnh vai trò quan trọng của Descastes là triết gia của tự
do. Chưa có một triết gia nào gán cho tự do một giá trị cao đến thế. Saint
Thomas cũng nói đến tự do, nhưng Saint Thomas phải chứng minh tự do.
Descastes thì không cần phải chứng minh: tự do là sự kiện đầu tiên, là chân
lý hiển nhiên, hiển nhiên đến độ không chứng minh được nữa. Muốn tìm
chứng cớ rõ ràng của tự do, chỉ có thể tìm nơi kinh nghiệm về tự do. Nghĩa là
phải khởi đi từ tự do, chứ không phải kết thúc bằng tự do. Và kinh nghiệm về
