tự do đến rõ ràng nhất lúc chúng ta nghi ngờ, hoài nghi: khi tất cả toàn là
hoài nghi, đó là lúc tự do được cảm thấy hiển nhiên nhất. Bởi vì ngay cả khi
chúng ta hoài nghi, chúng ta vẫn có quyền từ chối hay chấp nhận. Từ chối
Thượng đế? Chấp nhận Thượng đế? Ngay cả trước khi chứng minh có
Thượng đế hay không, chúng ta đã biết rằng chúng ta tự do: chúng ta không
thề hoài nghi trên tự do, bởi vì đó là hành động của chính tự do.
Duy lý chủ nghĩa, cá nhân chủ nghĩa, tự do cá nhân: Descartes được vinh
danh là triết gia lỗi lạc nhất của thời đại mới, thời đại tân tiến, âge moderne.
Nhưng trước khi nói đến Descartes và thế kỷ 16, 17, đáng lẽ tôi phải nói đến
một chủ thuyết rất quan trọng xuất hiện từ thế kỷ 14, chủ thuyết duy danh
(nominalisme). Tôi nói sau bởi vì nó... quan trọng quá, phải nói dài. Nó rất
quan trọng, và nó gây ảnh hưởng rất lớn trên cá nhân chủ nghĩa và trên tư
tưởng về luật.
Thuyết duy danh do một tu sĩ dòng Francisco, Guillaume d Occam (1290-
1349?), xướng lên nhân một vụ tranh chấp giữa Vatican và dòng Francisco.
Thuyết đó nói gì? Nói rằng: những ý niệm tổng quát là không có thực thể, chỉ
là ngôn từ mà thôi.
Ví dụ tôi nói thế này: "Tâm là công dân Việt Nam". "Tâm" là một từ số ít;
"công dân Việt Nam" là một từ số nhiều, một từ tổng quát vì nó áp dụng cho
tất cả công dân. Ðối với Aristote chẳng hạn, "Tâm" có hay không? Có chứ!
Tâm là thực thể, cá nhân là thực thể. Nhưng "công dân Việt Nam" có hay
không? Có phải là thực thể hay không? Vẫn có chứ! Thực thể chứ! Xã hội
đâu có phải chỉ là một tổng cọng những cá nhân riêng rẽ; xã hội có cấu trúc,
có một trật tự nội tại của nó, nó thực sự là một cấu trúc.
Ðối với Occam, không phải thực thể. Chỉ có những Tâm, Lộc, Xuân, Thu là
có hiện hữu, là những thực thể. Công dân, thực thể ở đâu? Công dân chỉ là
một cách nói: một dụng cụ giúp ta nối tiếp nhiều đối tượng tương tự, tập hợp
chúng lại cùng trong một lúc. Tôi muốn nói Tâm, Lộc, Xuân, Thu và vô số
