thuyết xã hội xuất hiện lúc đầu, thực thể đầu tiên là xã hội, không phải cá
nhân. Xã hội có trước cá nhân.
Ðó là đối chiếu tư tưởng cá nhân chủ nghĩa trong luật của thế kỷ 17 với
những phản ứng của thế kỷ 18, 19. Còn nếu so sánh ngược lại với luật cổ La
Mã thì ta thấy thế này: khái niệm quyền sẵn có của cá nhân rất khác khái
niệm jus của luật La Mã cổ điển. Jus được định nghĩa là cái gì công bằng,
đúng đắn (id quod justum est). Áp dụng cho cá nhân, jus chỉ định cái phần
công bằng, đúng đắn mà cá nhân phải được trao nhận (jus suum cuique
tribuendum) trong mối tương quan với những người khác. Công việc phân
chia (tributio) như thế giữa nhiều người là nghệ thuật của người luật gia. Tất
cả sự hiểu biết, khôn ngoan, khéo léo của người phán xử nằm ở đấy: phân
chia thế nào để ai cũng nhận được phần đúng đắn, công bằng của mình.
Từ đó, có hai nhận xét. Nhận xét thứ nhất: sự phân chia này không máy móc
dựa trên một tiêu chuẩn bình đẳng viễn vông vốn là lý thuyết căn bản của cá
nhân chủ nghĩa. Sự bình đẳng tuyệt đối chỉ có trong ý thức hệ, không có
trong thực tế: trước mắt chúng ta, sự bất bình đẳng giữa người với người là
thực tế hiển nhiên trên mọi phương diện: mạnh yếu, thấp cao, xấu đẹp, tài ba,
thông minh, giàu nghèo... Con người sinh ra đã là bất bình đẳng. Sự phân
chia công bằng, đúng đắn chỉ có thể là một sự phân chia dựa trên tỷ lệ, tương
ứng với điều kiện khác nhau của mỗi người, nghĩa là một sự phân chia không
bình đẳng, không ngang nhau, không giống nhau. Công bằng là sự cư xử
đúng đắn trong tương quan giữa các cá nhân, sự hài hòa trong một đoàn thể.
Nhận xét thứ hai: phần đúng đắn mà mỗi người nhận được có thể bao gồm
những trách nhiệm. Nhận được quyền từ đoàn thể, từ Nhà nước (Jus
civitatis), bao gồm những nhiệm vụ đối với đoàn thể đó. Anh có quyền lái xe
lúc 18 tuổi, điều đó không có nghĩa là anh không có bổn phận gì cả đối với
người khác khi anh lái xe. Nói theo ngôn ngữ của các nhà xã hội học ngày
nay, quyền bao gồm một nhiệm vụ xã hội. Nghĩa là một tương quan với kẻ
khác. Một lần nữa: con người không bao giờ là một thực thể riêng rẻ.
