biến mất. Luật tự nhiên cũng phi vũ trụ.
Từ lý thuyết hợp đồng xã hội nảy sinh ra Tuyên ngôn nhân quyền. Tuyên
ngôn này cũng quên tuốt, không nói gì đến vũ trụ. Cái tuyên ngôn đó được
"tuyên bố nhân danh bản tính con người và bênh vực cho những kẻ bị nhục
mạ, những người cùng khổ, những người bị ném ra ngoài lề xã hội, sống
trong mưa gió...". Thế thì tại sao không quan tâm đến số phận của kẻ bị hất ra
ngoài, kẻ bại trận hàng đầu là vũ trụ này? Tại sao không quy định về số phận
những người bại trận bằng cách lập ra "quyền của những người không có
quyền"?
Serres không bác hợp đồng xã hội, không bác quyền thiên nhiên, không bác
quyền của con người. Nhưng buộc phải bổ túc, sửa đổi, sửa đổi cái ý chính
cho rằng con người và chỉ con người, hoặc cá nhân, hoặc đoàn thể là chủ thể
luật pháp. Bản Tuyên ngôn nhân quyền có điểm tốt là nói tất cả mọi người
nhưng lại có khuyết điểm là giới hạn vào con người, chỉ có con người mà
thôi, gạt phắt vũ trụ ra bên ngoài. Cả một khối vô lượng vô biên sự vật bị hất
vào quy chế thụ động, trở thành đối tượng của chiếm hữu và khai thác. Lý trí
của con người thì trưởng thành, thiên nhiên bên ngoài thì vị thành niên. Thế
mà thiên nhiên là ai? Là cái nhà che chở cho con người, là mặt trời sưởi ấm,
là thức ăn, là chính sự sống của con người. Thiên nhiên góp phần định đoạt
bản tính của con người: bản tính của con người, đến phiên nó, góp phần định
đoạt thiên nhiên. Nghĩa là thiên nhiên hành xử như một chủ thể.
Bây giờ đến câu hỏi: sự vật trong vũ trụ nói bằng thứ ngôn ngữ gì? Chúng nó
nói như thế nào để làm ta hiểu nó muốn gì mà ký hợp đồng với nó? Serres trả
lời: Trái đất nói với chúng ta bằng thứ ngôn ngữ của sức mạnh, của ràng
buộc và của tương quan qua lại: chừng đó thôi đủ làm hợp đồng. Hai bên,
người và thiên nhiên, sống bằng cộng sinh, sống bằng hỗ tương, đến nỗi bên
này cho bên kia sự sống, nếu không thì chết cả hai. Những quan hệ cộng sinh
đó đủ để cho ta biết đâu là sự sống, đâu là sự chết, đâu là số phận chung, đủ
để biện minh cho cái hợp đồng thiên nhiên sẽ ký. Tôi muốn trích giọng văn
trữ tình của Serres:
"Tôi là ai? Một run rẩy của hư vô, sống trong một cơn động đất thường trực.
