THƯƠNG NHỚ MƯỜI HAI - Trang 149

* *
Cách đây ba chục năm, ở miền Nam có sáu xu vào tiệm ăn, phổ ky đưa ra
một đĩa xì dầu, một cái hột gà và một thìa mỡ nước không tính tiền ngoài
đồ ăn ra, mà cơm thì nóng sốt, trắng tinh – vì kĩ nghệ xay thóc mở mang,
không có nghề hàng xáo như ở Trung và Bắc – tôi gần như không thấy ai
ăn cơm tấm; nhưng bây giờ vì ơn nhờ kiệm ước, cơm tấm được coi là một
thứ quà sảng vào hạng sang, thiên hạ ăn nha nhẩn, trông thấy người ta ăn
mà mình đã thấy ngon rồi.
Nhưng ngon cách mấy đi nữa thì cũng không có cách gì so sánh được với
gạo ba giăng tháng mười. Cơm chín tới, cả nhà quây quần lại rồi bắc ra ăn
với cá mương đầm Vạc vào hồi này đương béo kể đã là ngon, nhưng ngon
thật là ngon thì phải kể đến cá mòi vì thảng mười chính là mùa của giống
cá này – béo bùi nhất định là hơn đứt cá thu, mà ngọt thịt thơm hương dám
cuộc là cá trắm, cá mương không thể nào sánh kịp. Thực ra, cá mòi không
lạ gì lắm với miền Nam là đất có tới chín mươi ba thứ cá, tôm, cua, còng;
ngon như cá trẻm, cá chìa vôi, cá lăng, lạ như cá duồng, cá tra lóp, cá sặc
buồm, có tiếng như cá thát lát, cá chạnh lá tre, cá vồ chó, cá vồ cờ… Cứ
vào khoảng tháng năm, tháng sáu ở đây, các chợ có mà thiếu giống cá mòi,
các bà các cô mua rả rích đem về, hoặc chiên lên dầm nước mắm, hoặc nấu
ngọt hay kho lạt ăn bằng thích.
Nhiều người bảo: “Thích gì! Cá mòi đóng hộp quanh năm có bán, ăn vào
thơm mà xương lại nhừ, không tanh, tội vạ gì mà mua về làm cho cực!”
Những người nói như thế là lầm. Cá đóng hộp kêu là sardines là cá trích, cá
lầm, còn sardines của Mỹ và của Nhật là cá chuồn chuồn có râu ở mép và
một cái vây dài ở lưng trông như cái cánh. Cá mòi (hareng), cũng thuộc vào
loài cá biển, nhưng khác thế: nó dẹp, nhiều xương răm, mình tròn, thường
thường lớn bằng ba ngón tay là cùng. Đặc trưng của nó là lắm mỡ; vào
tháng năm tháng sáu, cá này béo gia dụng, mua một kí đem về lấy dao khứa
ở hai bên lườn ra mà chiên lên có khi được tới một chén mỡ vàng như mỡ