thay đổi cuộc sinh hoạt. Cuộc sinh hoạt bây giờ là đời sống trên màn bạc.
Ngày xưa, đôi với kẻ nào biết yêu người khác, biết hiểu tạo vật, thì đời
người đó thật là một cảnh đào nguyên”.
2. Và thời nay
Lời bà ngoại đó là lời mạt sát - nghiêm khắc nhưng chí lý- nền văn minh cơ
giới của chúng ta bây giờ. Từ hồi khoa học chế ra được những máy sản xuất
mau và mạnh, những nhà tư bản cá mập coi thợ thuyền không ra gì nữa, bắt họ
làm từ sáng đến tối, theo cái nhịp đều đều của máy, đau không được nghỉ, mệt
không được ngừng. Chủ coi thợ như một bộ phận của máy, tệ hơn nữa, chỉ như
một con số. Thợ 507 sản xuất kém ư? Đuổi nó ra kiếm tên khác. Người ta
không cần tự hỏi: Tại sao thợ đó làm việc sụt đi? Tại đau ốm? Tại buồn chuyện
nhà? Hỏi làm chi? Không có thời giờ! Thợ 298 bị tai nạn trong khi coi máy và
cụt mất cánh tay mặt ư? Đưa nó vào nhà thương rồi kiếm người thay.
Tinh thần đó đã lan tràn từ hãng, xưởng và tới gia đình. Người ta coi tôi tớ
cũng như những cái máy giúp việc nhà cho người ta. Người ta không bằng
lòng khi họ đau cho họ nghỉ. Bỏ ra vài trăm đồng mướn một người ở người ta
tưởng có đủ quyền hành về người đó, chỉ trừ cái quyền sinh sát của các vị chúa
tể hồi xưa. Người ta bắt họ làm đủ công việc, dậy sớm hơn người ta, thức
khuya hơn người ta. Người ta đi coi hát, 1-2 giờ đêm mới về thì người ở cũng
phải thức đến 1-2 giờ đêm. Nhưng sáng hôm sau, 9 giờ người ta mới dậy thì
người ở cũng vẫn phải dậy từ 5 giờ sáng như thường lệ. Có kẻ thấy người ở
ngồi không vài phút thì muốn đứt ruột, tưởng như thế là tốn tiền nuôi báo cô
họ hàng tháng, hàng năm vậy.
Và khi người ta ra lệnh thì tới tấp, nghe không kịp chứ đừng nói chi làm
nữa. Đã trên 10 năm rồi, tôi có đọc một truyện ngắn mà tôi quên nhan đề, trong
đó tác giả tả nỗi khổ tâm của một chị sen. Đại ý câu chuyện như sau:
Một gia đình đỏng người có ông chủ, bà chủ, 5-6 cô và cậu. Bà thì đánh bài,
các cô thì trang điểm hoặc đọc tiểu thuyết, các cậu thì nói chuyện hoặc ca cải
lương. Đứa ở mới đi đâu về, một cô đã chửi ngay:
- Con ranh kia, mày đi đâu mà lâu thế? Tao đợi mãi. Đã xách nước cho tao
tắm chưa?
