a) Hãng Western Electric ở Mỹ đã làm thí nghiệm sau này:
Người ta cho một nhóm thợ đàn bà làm việc chung trong một phòng riêng,
theo những điều kiện thông thường (tuần lễ 48 giờ, tiền công trả từng tuần,
không được nghỉ một phút trong giờ làm việc). Rồi người ta thay đổi lần lần
những điều kiện ấy để xem ảnh hưởng đến sức làm việc của họ ra sao.
Chẳng hạn người ta trả công họ không theo số ngày làm việc nữa, mà tuỳ
theo sức làm việc của mỗi người được nhiều hay ít. Rồi người ta bắt họ làm
mỗi tuần 44 giờ thôi, hoặc cho họ thỉnh thoảng nghỉ 10 phút, thứ bảy nghỉ trọn
ngày, có khi lại thay đổi bóng đèn cho phòng sáng hơn, thay đổi kiểu ghế cho
họ ngồi được tiện hơn…
Người ta nghiệm rằng mỗi lần có một sự thay đổi thì sức làm việc của bọn
thợ tăng lên. Nhưng có điều này lạ lùng nhất là sau hai năm, người ta cũng vẫn
thay đổi điều kiện làm việc, nhưng không cải thiện nó nữa mà trở lại lần lần
những điều bất tiện hồi đầu và sức sản xuất cũng vẫn đều đều tăng lên! Thật
không ai còn hiểu được chút gì cả.
Sau nhiều lần suy nghĩ, chiêm nghiệm người ta mới tìm được chân lý này:
Điều kiện để làm việc không quan trọng mấy mà cần nhất là phải chú ý tới thợ
thuyền, săn sóc họ, hỏi han họ, làm cho họ yêu công việc, tóm lại, là đáng lẽ
coi họ như những bộ phận trong một cái máy thì nên đãi họ như những người
thân tín của mình, có vậy họ mới gắng sức làm việc.
Thí nghiệm đó đã được nhiều xí nghiệp khác thử lại và kết quả không lần
nào sai.
b) Một lần khác, bác sĩ Kurk Lewin thí nghiệm với học sinh một trường thực
nghiệp, trai và gái, mà ông chia làm 3 bọn:
- Bọn thứ nhất bị điều khiển bằng uy quyền. Một người lớn ra lệnh cho trẻ
và trẻ phải làm đúng vì kỷ luật quá nghiêm khắc.
- Bọn thứ nhì được điều khiển một cách “dân chủ”. Một người chỉ huy chia
công việc, bảo trẻ cách làm rồi để trẻ thực hành, quyết định lấy, giữ trật tự lấy.
- Bọn thứ ba được hoàn toàn tự do, nghĩa là không có người cầm đầu. Trẻ
muốn làm cách nào thì làm, muốn làm lúc nào tuỳ ý.
