Sau bác sĩ thay đổi ba bọn đó và người chỉ huy. Chẳng hạn, cho bọn thứ nhất
được tự do, bắt bọn thứ nhì phải theo kỷ luật nghiêm khắc, đưa người chỉ huy
bọn thứ nhì xuống chỉ huy bọn thứ ba... như vậy để biết chắc rằng kết quả
không chịu ảnh hưởng của cá tánh người chỉ huy hoặc cá tánh các học sinh.
Bác sĩ thấy bọn thứ nhất mới đầu tiến rất nhanh, làm được nhiều việc hơn
hết nhưng sau có chuyện bất bình và người ta phải đuổi vài trò ra khỏi bọn.
Khi vắng mặt người chỉ huy thì lớp học thành một cái chợ.
Bọn “dân chủ” trái lại, mới đầu tiến hơi chậm nhưng lần lần sức làm việc
tăng lên, hơn bọn trên. Chúng biết hợp tác với nhau. Không có chuyện chi bất
bình xảy ra và khi người chỉ huy vắng mặt thì chúng vẫn làm việc, vẫn giữ trật
tự. Chúng lại hãnh diện được tự chỉ huy lấy được ở trong cái nhóm của chúng.
Còn bọn thứ ba thì kết quả thật tai hại, không làm được việc gì, lớp học luôn
luôn như có cuộc mổ bò
.
c) Trong đại chiến vừa rồi, chính phủ Mỹ muốn tiết kiệm số thịt ăn trong
dân gian để gởi qua giúp các nước đồng minh. Chính phủ phải làm sao cho các
bà nội trợ Mỹ đừng bỏ phí những miếng thịt mà từ trước họ chê là không ngon
và không thèm mua.
- Cách thứ nhất là cho nhiều nhà hùng biện diễn thuyết cho các bà nội trợ,
dùng phim chiếu bóng, hình tô màu để chứng minh một cách toán học cho các
bà ấy rằng những miếng thịt đó chẳng những rẻ, bổ, mà dùng nó lại là tỏ lòng
ái quốc, giúp nhà cầm quyền một cách đắc lực để thắng bọn độc tài Hitler và
Mussolini.
Các bà nội trợ chăm chú nghe một cách rất lễ phép, nhưng có bỏ được tập
quán của các bà không? Không.
Cách thứ nhì hiệu quả hơn gấp 10. Người ta không tốn công chứng minh,
người ta trình bày vấn đề cho các bà rồi để các bà giải quyết lấy với nhau. Ai
cũng có quyền đưa ý kiến; nhân viên của chính phủ chỉ giữ một nhiệm vụ cố
vấn, chứ không xen vô, đưa ý kiến của mình ra. Các bà bàn tán với nhau hồi
lâu rồi hiểu rằng trong vấn đề này, các bà phải quyết định lấy, và các bà đã
quyết định theo ý muốn của chính phủ.
