xích giàu có và thế lực. Cũng trong thời kỳ này, tiền tệ được luân lưu nhiều
hơn trong nước. Manila khởi sự giao thương với ngoại quốc (1830) và sau
đó nền ngoại thương đã dần dần phát triển nhờ sự hoàn thành kinh đào
Suez mở lối dễ dàng sang châu Âu (1869). Những diễn biến này đã đưa đến
sự suy sụp nền kinh tế tự trị và biệt lập cổ truyền ở nông thôn, do đó lôi
cuốn theo các nông gia tự cầy ruộng của mình vào vòng mang công mắc
nợ. Công nợ thường dần dần đưa đến sự cầm bán ruộng đất. Ruộng đất
được chuyển qua tay bọn sét ty để tập trung vào các thành phần phú hào đã
nói ở trên hay về các Nhà Chung ở mỗi địa phương. Tóm lại trong xã hội
Phi thời đó, nông dân đã bị dồn dần vào tình trạng vô sản và đã đương
nhiên trở thành tá điền cho các chủ điền và các Giáo khu.
Trong cuộc cách mạng cuối thế kỷ 19, đặc biệt là thời kỳ Aguinaldo cầm
đầu, đám quần chúng ủng hộ các nhà lãnh đạo cách mạng hầu hết đều là tá
điền. Tháng Giêng năm 1899 khi Aguinaldo thành lập chính phủ cách
mạnh thì hành động đầu tiên của ông là ra lệnh quốc hữu hóa những đất đai
của Nhà Chung và trục xuất các thày tu Tây Ban Nha ra khỏi xứ
. Cuộc
cách mạnh đã thất bại vì sự đàn áp của quân đội Hoa Kỳ với sự tiếp tay của
của giai cấp phú hào, nên dĩ nhiên Aguinaldo không thực hiện được ý định
ấy. Nhưng, như phần trên đã nói, chúng ta thấy cuộc cách mạnh đã nhằm
vào hai mục tiêu rõ rệt: Giành lại chủ quyền quốc gia và cải tạo xã hội. Hai
mục tiêu mà cho đến nay nhân dân Phi cũng như nhân dân toàn thể Đông
Nam Á vẫn còn phải đeo đuổi nhưng chưa biết bao giờ mới đạt!
Thời Mỹ Thuộc và Hậu Mỹ
Sự tập trung ruộng đất vào tay một số người từ thời Tây Ban Nha vẫn được
tiếp tục duy trì dưới thời Mỹ thuộc. Luật về điền thổ mới nhất của Mỹ hạn
chế diện tích tối đa cho các đoàn thể hay hiệp hội là 2.530 mẫu Anh (acre)
và mỗi cá nhân là 355 mẫu Anh. Tuy nhiên, giai cấp phú hào vốn luôn luôn
là bạn của kẻ cầm quyền nên việc thi hành luật pháp rất là lỏng lẻo không
gặt hái được kết quả đáng kể, nghĩa là ruộng đất vẫn được tập trung vào tay
