HỒ BA BỂ
(Chuyện cổ dân tộc Tày)
Xã Nam Mẫu ở cheo leo, khuất nẻo, mịt mù giữa hai dãy núi cao giáp
giới Cao Bằng. Người qua vùng này phải lặn lội ròng rã cả phiên chợ chưa
ra khỏi. Những làng xóm quanh co, nghèo xơ xác, quanh năm chỉ trông vào
hạt ngô trên nương mà cũng không đủ ăn. Lại nữa, nơi hiểm hóc ấy là chỗ tụ
bạ của những toán cướp đường. Hầu như bọn này quanh năm trộm cướp
hoành hành khắp Cao Bằng xuống Thái Nguyên rồi trở về đây trú ngụ.
Chỉ bởi đất thủ hiểm này yên tĩnh lại hiểm trở quân quan triều đình
không lọt vào được.
Đã thành lệ, mỗi năm, bắt đầu mùa hạ, khi những trận mưa rào như
trút, người các làng xuống đồng vỡ đất bừa ruộng thì bọn cướp ở trong rừng
ra, hội lại làm lễ cúng kỳ yên.
Cả vùng Nam Mẫu nghèo đói, bếp núc chẳng mấy khi ấm lửa. Các ông
vua bếp, ông thần đất hàng năm lên thiên đình tâu với Ngọc toàn mắt thấy
tai nghe những chuyện khổ sở, chẳng còn trông chờ vào đâu, nhà nào cũng
chỉ muốn bỏ nương, bỏ núi, bỏ suối đi tìm đất mới.
Thế mà lại có bọn người ở đâu đến, của ăn, của vứt đi không hết, lại
còn bày vẽ cầu cúng mong gặp vận may. Các vua đầu bếp lên trời trình với
Ngọc Hoàng toàn những chuyện khác lạ không như mọi nhà trong xóm. Chủ
nhà không ở yên, thoắt đến thoắt đi, cuối rừng đầu suối không biết mặt thần
đất, bếp núc thì bừa bãi, đôi khi kéo bọn về, ăn uống túi bụi ít ngày rồi lại đi,
đi đâu không biết.
Ngọc Hoàng đã cho các thần xuống tận nơi xem ra sao.
Từ sáng sớm, trên các bãi cỏ ven đồi, những tảng thịt trâu ninh trong
bếp đã được quẳng ra giữa những tàu lá chuối. Người ta vác đến những ống
vầu đựng rượu. Vừa sáng, ai cũng đã lại say là đà.
