TRĂNG HUYẾT - Trang 521

đón tiếp quốc khách, tham dự công tác xã hội, thăm các trường học, hội
nam nữ hướng đạo,v.v. Bà vận động đưa môn nữ công gia chánh vào học
đường và khích lệ các nữ sinh sánh vai với nam giới. Bà cổ vũ tinh thần
yêu nước, xem ba miền đất nước cũng chỉ thuộc về một dân tộc. Bà là
hoàng hậu đầu tiên của nhà Nguyễn có những hoạt động văn hóa xã hội bên
ngoài hoàng thành và tạo được sự trọng nể của đám tây thuộc địa kiểu cách.
Khi học giả Trần Trọng Kim thành lập nội các, chính Nam Phương là người
gợi ý cho ông đưa nhiều phụ nữ vào các hội đồng chính phủ.
Hai ngày sau khi Nhật đảo chánh chính quyền Pháp ở Đông Dương và
muốn Bảo Đại thành lập thể chế quân chủ lập hiến theo kiểu Thiên Hoàng,
đức vua đã cùng các thượng thư trong nội các Nam triều đồng ký Bản
Tuyên ngôn Độc lập do Phạm Quỳnh soạn; tuyên bố nước Việt Nam đã
thoát khỏi sự đô hộ của người Pháp; thống nhất nam trung bắc; và hủy bỏ
tất cả các hiệp ước Pháp Việt trước đây. Nhà vua trao cho nhà giáo kiêm
học giả Trần Trọng Kim chức thủ tướng và quyền lập chính phủ của Việt
Nam. Đây là một chính phủ đa nguyên, với thành phần bộ trưởng hầu hết là
trí thức, chuyên gia yêu nước, phát xuất từ các địa phương và các khuynh
hướng chính trị khác nhau. Ngày trình diện nội các ở điện Cần Chánh, vị
thủ tướng đầu tiên của Việt Nam mừng rỡ khi nghe nhà vua nhắc đi nhăéc
lại ba chữ “Dân Vi Quí” kèm theo lời hứa từ nay Trẫm đích thân lo việc
nước. Chỉ một tháng sau, lời hứa ấy chìm dần vào những cuộc đi săn và
những trò tiêu khiển phóng túng quen thuộc của nhà vua.
Nội các của họ Trần bề ngoài gồm những người đủ tài đức nhưng sâu bên
trong họ là những trí thức theo chủ nghĩa dân tộc, không làm chính trị theo
lối thủ đoạn và họ thật bụng tin người đồng chủng. Trong bốn tháng chấp
chánh ngắn ngủi, họ gây được mầm hứng khởi cho trí thức, thanh niên và
dân chúng. Họ làm được khá nhiều việc, như phóng thích tất cả chính trị
phạm, cải tổ và Việt hóa giáo dục, cổ động và tiến hành bài trừ quan lại
tham ô, phát động phong trào thanh niên dấn thân và phục vụ, cổ vũ nữ
quyền, xóa nạn mù chữ, v.v. Nhưng đó chỉ là một nội các thời bình, không
biết tới hai chữ thời cơ. Họ chưa có kinh nghiệm để có những cái nhìn
chính trị thực tế và sâu sắc cùng những biện pháp uyển chuyển trước một