TRĂNG HUYẾT - Trang 858

Trọng Kim. Thân mẫu của bà là một bậc nữ lưu, lúc ở Hà Nội trước năm
1945 từng là đàn chủ một diễn đàn tại nhà mình, nơi thảo luận các vấn đề
xã hội chính trị và văn hóa của nhiều trí thức xuất sắc Hà thành, trong đó
có Monsieur Nhu thuở còn độc thân. Thân nhân bên ngoại của bà có người
là liệt sĩ hoặc đang ở cấp chỉ huy xuất sắc trong hàng ngũ Việt Minh rồi
Việt Cộng tại vùng Trị Thiên."
Joseph ngừng bút, ngó lên bức tranh Bồ Đề Đạt Ma đang quẩy một chiếc
dép cỡi sóng vượt sông Dương Tửø trở về Tây Trúc, treo bên kia chụp đèn.
Anh ngẫm nghĩ hồi lâu rồi viết tiếp:
"Tại Việt Nam, quan hệ của người các tôn giáo khác đối với người Công
Giáo thì đầy nghi kị, phức tạp, nếu không muốn nói là bị nhiễm độc hàng
trăm năm nay. Trước hết, là vấn đề danh xưng. Chữ Công Giáo trong tiếng
Việt - Catholicism trong tiếng Anh - không có nghĩa là đạo nhà nước hay
quốc giáo (theo kiểu công quyền, công báo!) như một số người hiểu lầm
hoặc xuyên tạc và vì thế gây nhiều hệ lụy. Nó được các thừa sai dịch từ chữ
La-tinh Ecclesia Catholica có gốc Hi lạp Katholicus, chỉ có nghĩa là phổ
quát và chung cho mọi người. Chữ Công Giáo ngày nay thay cho chữ đạo
Gia-tô vốn phiên âm qua phương ngữ Quảng Đông rồi đọc theo tiếng Hán
Việt được dùng trong các thế kỷ trước.
Ban đầu, Công Giáo được các nhà truyền giáo Tây Ban Nha và Bồ Đào
Nha truyền vào Việt Nam từ thế kỷ 16. Vì lối tuân giữ nghiêm ngặt các nghi
lễ và giáo luật thời trung cổ, khác biệt quá đổi với các giá trị văn hóa bản
địa, và các giáo dân sinh hoạt cô lập với cộng đồng dân tộc, nên nó bị giới
nho sĩ xem là tà đạo và bị triều đình nghiêm cấm. Rồi tình trạng bách hại
ngày càng gắt gao hơn vì theo chân các giáo sĩ là các thương buôn châu
Âu và các tay thực dân tìm kiếm thuộc địa. Hãy thử tưởng tượng trong một
làng xã sinh hoạt cổ truyền cả ngàn năm nay, bỗng dưng xuất hiện một
cộng đoàn khép kín, tách lìa với quá khứ, không lễ đình làng, không thờ
cúng ông bà, ít theo lệ làng, không giữ phép tắc kiêng cử của làng, và thái
độ lắm khi quá khích về tín ngưỡng, v.v. Thế là có nghi kỵ, bách hại, công
khai hoặc dưới các hình thức đa dạng.
Khi quân Pháp xuất hiện, sự bách hại ấy đẩy người Công Giáo về phía