Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
bao giờ chúng ta mới hiểu đƣợc lẽ sinh hoá trong vũ trụ?
Không có cái không phải là ta thì không có ta. Nhƣng không có ta thì không thể hiện đƣợc sự biến
hoá của tự nhiên. Nhƣ vậy ta với tự nhiên thật mật thiết với nhau. Nhƣng không ai biết đƣợc chủ thể
của vũ trụ là gì. 194 [6]
Ví thử có một chủ tể thực đi thì chúng ta cũng không thấy có dấu hiệu, vết tích gì của nó. Thấy tác
động mà không thấy hình thể của nó. Chẳng hạn thân thể con ngƣời gồm một trăm cái xƣơng, chín
cái lỗ 195 [7] và sáu bộ phận ở trong (lục tạng 196 [8] ). Chúng ta quí cái nào? Hay quí hết? Hay quí
vài cái? Chúng đều phục dịch ta? Chúng đều bị động hết? Cái gì làm chủ tể chi phối chúng? Chúng
chi phối và phục vụ lẫn nhau? Nếu có một cái thực là chủ tể chúng thì dù ta hiểu biết hay không hiểu
biết nó, cũng không làm tăng hay giảm cái chân thực của nó.
Khi ta đã nhận đƣợc cái hình hài của ta rồi thì ta giữ nó cho tới khi chết. Nó với những vật khác đâm
nhau, mài cọ vào nhau, cùng bôn tẩu nhƣ những con ngựa, mà không có gì làm cho ngừng đƣợc.
Buồn thay! Suốt đời khó nhọc mà không thành công gì cả; tân khổ, mệt mỏi mà không biết để đi tới
đâu. Đáng thƣơng thay! Nhƣ vậy mà bảo là sống, thử hỏi có ích gì không? Hình hài mà biến hoá thì
tinh thần cũng biến hoá. Đó chẳng phải là điều rất thƣơng tâm ƣ? Ngƣời đời mê muội nhƣ vậy ƣ?
Chỉ riêng tôi mê muội, còn ngƣời khác không mê muội chăng?
Để cho thành kiến của mình làm thay mình, sai khiến mình, nhƣ vậy thì ai cũng có thầy hết, còn cần
gì nhận ngƣời khác làm thầy nữa? Vì tinh thần của mình làm thầy mình, cho nên ngƣời ngu cũng có
thầy rồi. Kẻ nào muốn vƣợt thành kiến của mình để phân biệt thị phi thì cũng không khác gì bảo rằng
hôm nay đi qua nƣớc Việt mà đã tới đó từ hôm qua rồi, nghĩa là coi cái không có là có. Về điểm đó,
thần minh nhƣ ông Vũ 197 [9] cũng không thể biết đƣợc. Tôi làm sao mà biết đƣợc?
3
Nói không phải chỉ là phát hơi ra thành tiếng. Nó là để diễn một cái gì. Nhƣng cái ý muốn diễn ấy
không hoàn toàn do lời nói định đƣợc [nghĩa là lời không sao diễn hết đƣợc ý], vậy thì có lời nói
