Trang Tử và Nam Hoa Kinh
Nguyễn Hiến Lê
Tạo Ebook:
Nguyễn Kim Vỹ
Nguồn truyện: vnthuquan.net
Nay có ngƣời đƣa ra một phán đoán. Không biết nó có giống với những phán đoán của ngƣời khác
hay không. Giống hay không thì chúng cũng là một loại với nhau cả, vậy có khác gì nhau đâu 214
[26] .
Tôi xin đƣa ra một thí dụ. Một ngƣời bảo rằng vũ trụ có khởi thuỷ; một ngƣời khác bảo không có
khởi thuỷ, một ngƣời nữa bác thuyết ngƣời thứ nhì dùng để bảo vủ trụ không có khởi thuỷ. Nói cách
khác: một ngƣời bảo mới đầu vũ trụ có cái gì đó (hữu) 215 [27] , một ngƣời khác bảo mới đầu vũ trụ
không có cái gì đó (vô); một ngƣời nữa bác cái thuyết mới đầu vũ trụ không có cái gì đó; lại một
ngƣời thứ tƣ khác nữa bác cái thuyết ngƣời thứ ba dùng để bác cái thuyết mới đầu vũ trụ không có gì
cả. Khi thì có (hữu), khi thì không (vô). Mà không biết cái “có”, cái “không” đó có thực là “có”, có
thực là “không” không. Tôi mới đƣa ra một ý kiến, nhƣng nó có thực là ý kiến hay là không có ý
kiến gì cả.
Trên đời không có gì lớn bằng đầu chiếc lông mùa thu 216 [28] , mà núi Thái Sơn 217 [29] thì nhỏ.
Không ai thọ bằng đứa trẻ chết yểu, mà không ai yểu bằng ông Bành Tổ. Trời đất cùng sinh ra với
tôi; vạn vật và tôi hợp nhất, chỉ là một. Vũ trụ đã hợp nhất thì làm sao còn nói về nó đƣợc nữa 218
[30] . Vũ trụ đã hợp nhất thì làm sao lại không nói về nó đƣợc 219 [31] . Cái “nhất” đó thêm cái ta
nói về nó, thế là hai cái rồi; hai cái đó với cái “nhất” (nguyên thuỷ) thành ra ba. Cứ nhƣ vậy mà tính
tiếp thì ngƣời giỏi tính cũng đành chịu 220 [32] ; huống hồ là ngƣời thƣờng. Nhƣ vậy là từ “không”
(vô) tới “có” (hữu) đã có ba ý khác nhau rồi; huống hồ từ “có” tới “có”, sẽ có cơ man nào là ý. Đừng
suy luận gì hết [nghĩa là quên ngôn ngữ, ý tƣởng đi] thì thấy đƣợc đạo.
8
Đạo không có giới hạn, mà ngôn ngữ thì không chắc chắn 221 [33] . Do ngôn ngữ mới có những sự
phân biệt này nọ. Chẳng hạn chúng ta phân biệt bên phải bên trái, thứ tự và sai đẳng 222 [34] , phân
